A cantidade de novas que a cidadanía debería poder procesar é inabarcábel. Chégannos constantemente unhas «últimas horas» cuxa importancia parece verse corroborada pola súa multiplicación e amplificación inmediatas nas redes sociais e nas tertulias radiofónicas e televisivas. Pasan moitas cousas disque decisivas, todo o tempo. E suponse que sobre todas elas deberiamos ter unha opinión.
As novas, pola súa natureza, son instantáneas. Os medios de comunicación cóntannos que un personaxe político dixo ou fixo algo rechamante, ou que a unha empresa moi coñecida se lle descubriu unha irregularidade, ou que un escándalo sacode o mundo do fútbol. Estas cousas, cando son reais, non sempre son banais, pero os medios rara vez nos ofrecen todos os datos contextuais que nos permitirían formarnos unha opinión cabal. Non é esta a tarefa primordial dos medios. Ademais, cando pasan da información á análise honesta, cústanos moito prestar atención.
Pero malia carecermos destes datos sen os cales as novas apenas se explican, vemos que ao noso redor aparecen opinións a esgalla. En X, onde os chíos máis valorados son os máis contundentes, fortes, enxeñosos e lacónicos, ou nas mesas de debate da radio ou da televisión, onde se opina sen vacilar sobre calquera asunto. E que hai deses axitadores que son quen de monologar durante horas na radio sobre calquera tema de actualidade sen amosaren o máis mínimo indicio dun titubeo?
Vivimos cercados por voces tronantes e imperativas que nos describen o mundo e inventan unha cultura política indisociábel da compulsión a opinar. Sabermos o que opinamos converteuse nunha proba de solidez; pola contra, confesarmos que non estamos en condicións de opinar non se ve como un trazo de modestia e de decoro, non digamos xa de sabedoría, senón como unha demostración, ou ben de estupidez, ou ben de snobismo. Pero mesmo cando, expresando a nosa inclinación cara a unha ou cara a outra opinión, admitimos que temos reparos, a menos ofensiva das reaccións adoita ser o desinterese. Cómpre elixir entre A e B. Se elixes A e estás comigo, reforzas a miña opinión. Se non, dásme pé, non a debater contigo, senón a ladrar a miña opinión como se a mera discrepancia fose unha afronta.
Sen decatarnos, creamos unha sociedade en que a dúbida é unha mostra de debilidade, en que os matices son ignorados, en que formular preguntas e escoitar respostas parecen prácticas anacrónicas. Nos anos oitenta dicía Gabriel Almond metaforicamente que as correntes da politoloxía estaban sentadas en «mesas separadas». Cada unha ignoraba as demais, convencida de que non había máis razón que a súa. Vivimos nunha sociedade polarizada, de mesas separadas, en cada unha das cales se inventan e reproducen opinións graníticas, inflexíbeis, auténticos baluartes da nosa vulnerabilidade. Pero hai unha pregunta que aínda non demos calado a berros: é viábel unha democracia sen humildade, sen incerteza, sen curiosidade, sen disposición a aprender, sen empatía, sen honradez, sen rigor? É posíbel unha democracia sen diálogo? Que opinan na mesa do lado?