O galego como lingua inicial da poboación está «na peor situación da súa historia», segundo valoracións do presidente da Mesa pola Normalización Lingüística, Carlos Callón, que se alicerza na última sondaxe sobre o asunto, realizada polo Seminario de Sociolingüística da Real Academia Galega. Este documento conclúe que só é primeiro idioma para un 20%, o que supón un descenso importante desde o ano 1992, cando a lingua galega era a principal para o 60,3%. O estudo, publicado neste ano, parte de datos do 2004.
A situación é especialmente preocupante nas cidades e entre os grupos máis novos: en Ferrol só fala galego como lingua principal o 1,6% da mocidade entre 15 e 24 anos; e non chega ao 10% dese colectivo en Vigo, A Coruña, Ourense e Pontevedra. Entre os que teñen de 25 a 34 anos, manifestan usar «só galego» tamén menos do 10% nesas mesmas cidades.
A porcentaxe medra a partir dos 35 anos. Non obstante, se se suman os falantes que declaran usar «só galego» cos que din usar «máis galego» que outras linguas, os usuarios de galego non son maioritarios en ningún caso. Na maior parte das respostas a esa sondaxe que promocionou a Real Academia Galega, os falantes das sete grandes cidades afirman utilizar de forma maioritaria «só castelán», con tres únicas excepcións: os coruñeses que teñen de 15 a 24 anos e os ourensáns de 25 a 34 anos, que afirman falar «máis castelán» que «só castelán»; e os tamén residentes na Coruña, con idades de 25 a 34 anos, que utilizan no 40,2% «máis castelán» e «só castelán», coa mesma porcentaxe.
O estudo revela a existencia de colectivos que utilizan outras linguas diferentes a castelán e galego, con algúns resultados que poden sorprender. É o caso dos que responderon o inquérito en Santiago con idades entre 15 e 34 anos, pois o 7% dese colectivo afirma usar outros idiomas diferentes. Nesa situación tamén se encontran o 5,7% dos ourensás de 45 a 54 anos; o 4,3% dos vigueses desa mesma idade; o 4,1% dos veciños da cidade de Pontevedra que se encontran entre os 35 e os 44 anos; ou o 3,5% dos lucenses que teñen de 25 a 34 anos.
Ao coñecer a existencia do estudo, correspondente ao segundo volume do Mapa Sociolingüístico da comunidade, a Mesa solicitou información con pormenor a algúns dos autores, e foi así como tiveron acceso a eses resultados.
A Mesa interpreta que eses datos teñen que ver sobre todo coa situación familiar, e espellan a porcentaxe de familias que utilizaron o idioma autóctono cos seus fillos. «Nunca na milenaria historia da nosa lingua a transmisión xeracional foi tan escasa; é para estar preocupados polo futuro, con certeza que é para pensar seriamente sobre as ameazas de que poda chegar a desaparecer», indica o presidente desa entidade.
Carlos Callón afirma que o Goberno galego debe tomar medidas perante esta situación, pois o estudo foi subsidiado pola Presidencia da Xunta a través da Secretaría Xeral de Política Lingüística.
O mellor remedio, afirma, é partir do cumprimento pleno do Plan Xeral de Normalización Lingüística aprobado por unanimidade no Parlamento autónomo no ano 2004, e que «aínda case non se desenvolveu».