É mágoa percorrer o país dos mil ríos e onde a chuvia é arte, entre fontes que advirten co de ?auga non potable?. E non hai pesimismo maior ca oírlle a un ancián, que leva no peto a súa botelliña de auga mercada no supermercado, lamentarse de que nin a auga é o que era. O certo é que tampouco nós nos fiamos de ningún manancial, pois que a última vez que ó amigo Xulio se lle ocorreu beber dun regato colleu unha gastroenterite que o tivo a caldos limpos e arroz en branco durante unha semana; e cando llo conto ó paisano ese con quen paramos, aguilloa máis na queixa porque ata os pozos de toda a vida están contaminados, e sinálanos unha fonte onde ata dous días antes de que a bautizasen co de ?Non potable?, era o lugar onde toda a veciñanza se abastecía de auga para beber.
-A auga sempre foi gratis, pero agora ata nos cobran pola da chuvia.
Ela era un ben gratuíto e compartido, e lémbranos como antes da chegada da traída, nas épocas de seca, se enchían as rúas de mulleres con todo tipo de ghabidos á cabeza, coa súa folla de verza para amortecer a onda ó camiñar e non derramar o líquido, porque sempre había unha fonte que non secaba en todo o ano; pero tamén nos deixou a imaxe dos caldeiros, bañeiras, olas e todo tipo de recipientes estendidos pola casa. E lembra, o paisano este, a solidariedade dos veciños, ofrecendo a pouca auga que aínda tiñan nos seus pozos para que alguén con crianzas ou cun ancián acamado non tivese que perder o tempo en carrexar caldeiros ou bañeiras de roupa mollada. E así, falando, lembra asemade a aquel veciño que, despois dunha pertinaz seca que o deixara sen auga para un afeitado, co puño erguido ó ceo, ameazando como Escarlata O?Hara sobre as ruínas da desgracia, decidiu que nunca máis sufriría tal, e contratou poceiros que lle limpasen o fondo do pozo cheo de barro, lle desen un metro máis de profundidade e llo forrasen con tixolos, e ó pouco de remataren o traballo anunciouse por parte do concello a chegada da auga da traída; e entón aquel xuraba en arameo, que a traída non era boa, que eran augas lixosas, arrastradas desde sabe Deus onde. Unha vez máis, un ben necesario que chegaba tarde e envolto na desconfianza dos futuros usuarios, porque a auga, ese ben doado pola natureza sen pedir nada a cambio, acababa de converterse en mercancía. E non só era mala porque custaba cartos, senón porque ademais sabía a lixivia.
Pero como a todo se acostuma un, pouco a pouco a traída gañoulle a partida ó pozo, e na volta de pouco tempo, a auga da casa, o ben máis natural que nunca existiu, converteuse nun producto pestífero que foi perdendo adeptos e xerando desconfianza, incluso para beber aquela frescura recén izada do pozo, porque as análises denotan unha descoñecida falta de potabilidade, mesmo nas fontes de toda a vida, achacables, segundo un veciño desconfiado a que todo é para cobrarnos ata por lavar a cara. E a verdade é que iso de mercala por medo a calquera mal virus non pasaba cando os nosos antepasados tiñan sede mentres cavaban o millo e lle espremían un limón á xerra da auga do pozo e quedaban tan frescos.
Agora xa ninguén que faga unha casa gasta en poceiros. Ó final os pozos ficaron como un adorno que amosa a antigüidade da finca, como inútiles escudos nobiliarios que algún antepasado esculpiu e o tempo foi borrando lentamente con chuvia e vento, ou cubrindo de liques e musgo como unha vergoña que agochar.