Justo Beramendi: «O celtismo é un mito nacionalizador como tantos, e cada pobo ten os seus»

Nacido en Madrid, de nai vasca e pai madrileño, criado en Almería, e cunha avoa de orixe asturiano, tense por «un mestizo». Justo Beramendi (1941), hoxe «absolutamente galeguizado», é tamén catedrático emérito de Historia Contemporánea da Universidade de Santiago (USC) e leva estes días ás librarías, da man da editora Turner, a Historia mínima de Galicia, que quere ser «unha síntese o máis completa e amena posible».

-¿Por que é necesaria outra historia de Galicia?

-Eu creo que a divulgación é unha cousa interesante que os españois acostumamos descoidar. Non sei se é necesaria ou non, porque o mundo ten necesidades moito máis apremiantes, pero está ben que haxa un libriño que poida achegar, tamén fóra de Galicia, unha aproximación da nosa historia, do pasado.

-¿A idea é divulgar sen entrar en grandes profundidades?

-Divulgación non quere dicir falta de rigor. A idea é facer unha síntese accesible e amena para os que non son especialistas. Porque os historiadores, cando facemos cousas para o nosa tribo, somos dados a largar uns tochos intragables. E non é tan doado meter dende o Paleolítico inferior até as Mareas en apenas 250 páxinas.

-¿Como se fai iso?

-Hai que ser moi esixente para seleccionar o máis importante.

-E evitar profusión de datos...

-Claro. E moita erudición. O que non quere dicir que inventes nada, que fagas unha novela. Expoñer as cousas que están fundamentadas, investigadas, e que afortunadamente son bastantes, nunha linguaxe sinxela.

-¿O historiador segue loitando hoxe cunha imaxe de Galicia fixada por historiadores desde unha visión centralista de España?

-Hai moitas historias xerais de España que seguen adoecendo dese defecto, non tanto como hai 50 anos. Cousas que foron importantes e aconteceron en Galicia ás veces nin se mencionan. Por exemplo, o levantamento de Miguel Solís en 1846, que tivo a toda Galicia levantada en pé de guerra case un mes, e esixiu un importante esforzo militar por parte do Goberno. Pero iso está moi superado se se considera a historia que se escribe desde Galicia.

-¿Desde aquí hai a tentación de facer máis relevantes feitos ao mellor sen demasiada entidade?

-Esa tentación existe, sobre todo, cando se escribe historia por parte de non profesionais.

-¿Hoxe hai un relato da historia de Galicia que estiman válido esas «dúas partes» por igual?

-É que se avanzou moito. A partir dos 70 empezou en Galicia unha profesionalización máis ou menos rigorosa, acompañada dunha actualización metodolóxica da escritura da historia. E hoxe temos uns niveis de rigor e ecuanimidade bastante equiparables aos de calquera outro país. O que pasa é que isto non transcende ás veces ao público, e no imaxinario colectivo subsisten os efectos doutro tipo de historias que se escribiron no pasado, incluso no século XIX. Porque as inercias son moi fortes e tamén por un déficit de divulgación. Temos moito que aprender dos ingleses, que o fan moi ben.

-¿Pódese falar da despolitización da historia como ciencia?

-A historia é difícil de despolitizar totalmente, polo menos os usos que se fan dela. Porque é un instrumento para xustificar unha cousa ou a contraria. Pero na que producen os historiadores, sen lograr a obxectividade total, que é imposible, si se avanzou moito.

-No relato hai que optar por algo.

-Si. O historiador é tamén un cidadán, ten as súas filias e fobias, a súa ideoloxía... Pero unha das esixencias da profesión é procurar que a ideoloxía non deturpe o teu traballo, que non interfira máis da conta nas interpretacións.

-¿Onde temos que buscar a orixe da idea de Galicia?

-¿Galicia como que? Uns pensan Galicia como un territorio, outros como unha comunidade étnica, outros como unha nación con dereito á autodeterminación [ri]. A idea de Galicia como un conxunto diferenciado do que a rodea nace dalgunha maneira cos romanos. Se non non se entende que lle desen ese nome, distinto da Lusitania, a un conxunto de tribos bastante heteroxéneo.

-Eles veñen de fóra, teñen unha mirada imparcial, si, ¿que ven?

-Ven nesas tribos, neses habitantes dos castros, elementos comúns que os propios habitantes dos castros non vían. Eran tribos distintas que se chamaban de distinta maneira e rifaban entre si.

-Ven algo que une.

-Si, especialmente nos conventos xurídicos lucense e bracarense. O nome vén dunha tribo, os Callaeci, ou galaicos, asentada ao norte de Braga. Con defectos, e con todo, os romanos son os primeiros que detectan unha singularidade, que existe no territorio até o Douro xa dende a época megalítica. O megalitismo ten trazos comúns con todo o megalitismo atlántico, pero tamén peculiaridades. E iso mesmo ocórrelle á cultura castrexa. Xa despois na Idade Media nace unha etnicidade claramente diferenciada, coa lingua e outras características. Pero iso non é unha nación en sentido moderno.

-¿Hai un pobo galego celta?

-Non. O dos celtas é outro tinglado, unha construción ideolóxica do século XIX que ten unha parte de verdade e outra que non o é. Nesta polémica que hai entre expertos, a verdade está no termo medio. Tampouco se sabe moi ben que queremos dicir con isto de celta, porque os celtas eran moi distintos uns de outros. Nin Galicia foi un país celta como pretendían Cuevillas, Murguía, celta puro, ario... Nin tampouco o celta é algo marxinal na cultura dos castros. A cuestión está en canto, en que dose. Pero iso é hoxe case imposible de pescudar. O único que podes facer é constatar que hai pegadas toponímicas e lingüísticas que non se pode negar que sexan celtas, empezando polo propio nome de Gallaecia, que evoca á Galia, aos gálatas.

-Murguía buscaba uns vínculos, un prestixio no pasado, ¿pero hoxe que queda do celtismo?

-No plano ideolóxico-político non queda nada, no popular si queda. E vai quedar durante moito tempo. Por que o Celta de Vigo se chama así, por que o porco celta, e os festivais celtas... [ri]. Pois xa está, é un dos moitos mitos que subsisten. É un mito nacionalizador como tantos outros, e que cada pobo ten os seus.

«Para Galicia sería prexudicial que Cataluña se independizase»

Despois do pasado compartido, Gallaecia e Lusitania colleron camiños separados. «Foi un azar da historia -di Beramendi-. Hai que ver como eran as estruturas de poder na época medieval e como se podían facer e desfacer unións por motivos pouco relevantes. Os dimes y diretes, a debilidade do rei, momentos sucesorios... E o Condado de Portugal consegue independizarse». Podía non ter ocorrido así. Incluso puido, recorda, como intentaron nobres galegos, segregarse da monarquía leonesa todo o conxunto da vella Gallaecia.

-¿Cara a onde cre que vai Galicia hoxe? ¿Ten un prognóstico?

-Vai cara unha repetición do mandato de Feijoo, a curto prazo. A medio e longo, creo que Galicia ten un problema demográfico moi grave. Ben é certo que mal de moitos consolo de parvos, porque é compartido en Europa. Pero en Galicia ten especial gravidade porque non posúe un sistema produtivo sedutor, que chame ao investimento e aos inmigrantes. E ademais a xente non está hoxe nas mellores condicións coa desvalorización bestial que fixo o capitalismo, aproveitando a crise, precarizando o traballo dos xoves...

-¿E o que acontece en Cataluña?

-Para Galicia sería prexudicial que Cataluña se independizase. Así de claro. Para Galicia e para España. Cataluña supón o 18% do PIB. Cataluña e o resto de España, visto en abstracto, poderían separarse. Cataluña en si mesma é unha nación perfectamente viable, dende o punto de vista económico e polo seu número de habitantes. O problema é que non é o mesmo que dous irmáns normais decidan separarse, que se eses irmáns son siameses. Cinco séculos de convivencia nunha mesma estrutura política crean unha serie de vínculos, e cortalos ten uns custos altísimos.

-Que a Castelao o vindiquen para si as dereitas, as esquerdas e o nacionalismo, ¿é un defecto da historia ou do pensamento?

-É unha consecuencia dos malos usos da política. Que se lle teña un respecto a Castelao por parte da dereita é positivo. Que se queiran apropiar del non me parece moi presentable. Claro que a xente que o fai é doutra xeración. O que era obsceno era o que facía Fraga, que a mesma persoa que prohibiu as obras de Castelao sendo ministro de Información de Franco lle puxera logo flores en San Domingos de Bonaval... Sarcasmos da historia [ri]. Porque á xente da dereita de agora tampouco se lle pode estar mirando o que fixeron os seus avós. Iso sería pasarse. Castelao ten o destino dos grandes homes: acaban sendo de todos.

---

---

---