
La denominación se aprobó en una asamblea en Castroverde en 1992
12 jul 2015 . Actualizado a las 05:00 h.El filólogo medieval Ricardo Polín, que lleva un cuarto de siglo dedicado al estudio del Camiño Primitivo, está «indignado» con la actuación de los políticos que ahora se «apuntan un tanto» con el reconocimiento de la Unesco cuando «non só non axudaron nada, senón que ata puxeron atrancos para a súa recuperación (...) Ata poñerlle nome foi unha loita sen cuartel contra a clase política». Y ese nombre llegó en noviembre de 1992, en una asamblea en Castroverde: «Eu propuxen chamarlle Camiño Primitivo e Xosé María Gómez Vilabella, Camiño Vello», recuerda Polín. Al final, ganó el Primitivo, un nombre «que se asumiu por todos os colectivos de Galicia, salvo pola clase política»; algo muy diferente a lo que ocurrió en Asturias: «A clase política de Oviedo asumiuno perfectamente porque os asturianos sempre tiveron moi claro que o Camiño de Santiago non se explica sen o labor xeoestratéxico que fixeron os reis asturianos en plena Idade Media para contrapoñer o poder musulmán. Iso está moi asumido no saber popular, e refráns como ?Quien va a Santiago y no al Salvador, sirve al criado y no al señor?, dan mostra diso». En Galicia, la cosa cambia: «Pasaron vinte anos e as poucas delimitacións que se fixeron desfixéronse porque non hai valentía política para facer prevalecer os valores de historicidade fronte aos da especulación turística, que está ben, pero que xa virá por engadidura».
En aquellos inicios de los noventa, con jornadas, la Asociación de Amigos do Camiño, las exposiciones, visitas guiadas... todas esas acciones que se organizaron desde A Fonsagrada, Castroverde y Asturias, «asentáronse as bases para que o Camiño tivese identidade propia incluso na denominación», continúa Polín.
Juanjo Molina recuerda que fueron «recoñecendo» el Camiño Primitivo poco a poco y desde la asociación se levantó una cartografía. Además, se rescató el Hospital de Montouto, un dolmen, un menhir que estaba derrumbado y se localizaron numerosos milladoiros donde los peregrinos colocaban pequeñas piedras a modo de ofrenda: «Na Pobra do Burón mesmo hai un barrio que se chama O Milladoiro en referencia a iso».
«Non vexo nin sequera agora ningún intento de coordinación. Cada alcalde fai no seu reino de taifas o que lle peta, e onde hai problemas co Camiño, desvíano pola estrada e non lles importa nada»
Ricardo Polín
«Se non é por nós, hoxe o Camiño non existiría»
No fue fácil llegar al reconocimiento de la Unesco. Lo saben bien en A Fonsagrada, pero sobre todo lo sabe bien Ricardo Polín, uno de los mayores expertos de esta ruta, a la que ha dedicado «millóns de horas de estudo e de traballo de campo». Este filólogo medieval opina que «este caso é para analizar», puesto que, según explica, el mayor obstáculo que han encontrado en este trabajo ha sido la clase política, cuando precisamente la Administración debería liderar ese proceso. Pero aún a día de hoy «non hai control, non hai labores de policía, aínda o ano pasado se cortou unha árbore emblemática na Ponte da Chanca, pechouse o campo da festa en Carballido por onde pasa o Camiño e a pesar de comunicalo ao Concello de Lugo nin nos responderon», dice. Juanjo Molina aguarda que la declaración de la Unesco «sirva para unha protección máis eficaz do Camiño».
Sin protección no hay futuro
Polín afirma que los políticos «nunca botaron unha man en protexer o Camiño, e iso é esencial para que teña futuro». Así que «se non é por nós, hoxe o Camiño non existiría». Sobre la declaración de la Unesco, Polín afirma que siempre lo tuvo claro: «Eu intuía desde o principio que ía acabar nisto (...) Só na Fonsagrada hai cinco hospitais, e en Castroverde localizamos o de San Gabriel de Vilabade, aínda que xa sabiamos da súa existencia».
En la ciudad de Lugo «non se fixo nada polo Camiño nos últimos vinte anos e agora enriba, sen traballalo nada, cáelle unha lotería coa declaración de Patrimonio Mundial da Catedral».
También critica Polín la delimitación oficial «falseada» diseñada por la Xunta, recurrida ante el TSXG.
Fiesta en A Fonsagrada con generales del Ejército alemán
Los vecinos de A Fonsagrada llevan toda la vida acumulando anécdotas sobre el Camiño Primitivo aunque no haya sido hasta este año cuando la ruta ha sido nombrada Patrimonio Mundial por la Unesco. José Manuel Saavedra, Selelo, es uno de los testigos: «Hai trinta anos non se notaba tanto o fenómeno dos peregrinos porque eran poucos, viñan moitos en parellas e sempre estranxeiros, sobre todo de Europa central», recuerda.
Y una de aquellas visitas que recuerda es la llegada de una expedición de generales del Ejército alemán que hacían el Camiño Primitivo en 1992 y que fueron recibidos hasta con pancartas de bienvenida por parte de los fonsagradinos al llegar al Alto do Acevo, cuando aún era la vieja carretera.
Fue una auténtica fiesta: hubo misa, música de gaitas y tambores y hasta comida campestre. «Eran uns cincuenta e quedaron unha noite na vila. Pola noite lembro que estivemos con eles de festa nun bar celebrando a súa chegada e contáronnos que eran crentes e por iso quixeran facer o Camiño Primitivo», recuerda Selelo.