A corrupción non é unha secuencia de feitos illados que se repiten. É máis ben unha poderosa e multifacética cultura política que acepta o funcionamento da máquina de poder dunha forma que desvaloriza a nosa democracia. A fileira interminable de escándalos fai que España estea a perder puntos na loita contra a corrupción. Ao tratarse dun país desenvolvido, debe tomar máis medidas para loitar contra este problema, segundo indica o informe anual 2011 da ONG Transparency International.
Dinamarca, Finlandia e Nova Zelandia comparten o primeiro lugar de países máis virtuosos, con resultados de 90 puntos, sobre unha nota que vai de 0 a 100. Xapón e o Reino Unido aparecen na 17.ª posición, por enriba dos Estados Unidos (19.ª). Entre os países afectados pola crise da débeda, Irlanda (no lugar 25), España (30) e Portugal (33) obteñen resultados superiores a 60.
Lenta pero segura, a comunidade internacional veu superando as vellas teses funcionalistas, que consideraban a corrupción como «un mal necesario do mercado», unha especie de lubrificante sen o cal as engrenaxes burocrático-administrativas xeraban friccións causantes de perdas. Repítese agora, como un mantra, a idea de que a corrupción perverte o funcionamento do mercado, mina as institucións e os valores da democracia, acentúa as desigualdades sociais e agrava o empobrecemento dos máis fráxiles.
Para que o combate da corrupción se faga de forma eficaz, proporcional e disuasoria deben elaborarse estratexias culturais e de prevención adecuadas, non deixando recaer toda a carga sobre a vertente represiva. Sobre todo cando a extremada e necesaria preocupación garantística, especialmente acentuada neste tipo de criminalidade, facilmente desemboca en inoperancia e impunidade.
Así, como se non bastase a natural opacidade do fenómeno corruptivo, os órganos encargados da aplicación da lei penal (xulgados e fiscalías) repetidamente enfróntanse con tamañas dificultades, traducidas nunha normal dilación destes procesos, que xa hai quen compara a súa tarefa coa de apañar pulgas con luvas de boxeo.
Portugal, seguindo as recomendacións do Tribunal de Contas, creou no 2008 o Consello de Prevención da Corrupción (CPC), unha entidade administrativa independente, para que se implicase dunha forma metódica na prevención da corrupción. No ámbito da súa actividade, o CPC aprobou a recomendación de que todas as entidades xestoras de recursos públicos deberían presentar plans de prevención de riscos de corrupción e infraccións conexas.
Tales plans deben conter os seguintes elementos: identificación de riscos de corrupción en cada departamento administrativo; identificación das medidas adoptadas que preveñan a súa ocorrencia (mecanismos de control interno, definición previa de criterios xerais e abstractos para a concesión de beneficios públicos, nomeamento de xurados diferenciados para cada concurso, etcétera), así como tamén a identificación dos responsábeis encargados da xestión do plan; e a elaboración dun relatorio anual sobre a execución do plan.
O fiscal superior, na súa comparecencia ante o Parlamento de Galicia, propuxo ás forzas políticas unha iniciativa semellante.
Se foramos quen de elaborar unha guía ou mapa que poida identificar, analizar e controlar permanentemente o risco de corrupción, estariamos no camiño de garantir o cumprimento dos obxectivos institucionais de calquera Administración pública, fortalecendo ao mesmo tempo a súa credibilidade ante o cidadán.
A proposta segue en pé, aínda pendente de iniciativa dende o ámbito político, e sería moi mal sinal que ninguén deste ámbito comece xa a desacougarse e a rebelarse contra este estado de cousas.