Lémbrome da primeira vez que escoitei unha alarma aérea. Foi en Zagreb, durante a guerra en 1991. Estaba na habitación do hotel, escribindo. Natasha, unha compañeira xornalista, tocou na porta camiño do refuxio antiaéreo. En todos os pisos había un anuncio que era como os dos paquetes de tabaco: «A dirección do hotel non recomenda utilizar o ascensor durante os bombardeos». Antes de entrar ao refuxio mirei ao alto e vin pasar atronando o ceo unha das formas máis caras de morte violenta que existen: o caza de combate. Medio cegado pola luz branca do outono, pareceume un animal mitolóxico, un dragón.
En realidade, Zagreb non sufriu apenas naquela guerra, pero vestía con toda a parafernalia da cidade obxectivo das bombas. Natasha sorprendeuse cando no refuxio lle contei que moitas desas cousas inventáranse ou empezáranse a usar habitualmente en España: as aspas de esparadrapo pegadas nas ventás para limitar que o cristal fixese metralla, os refuxios antiaéreos no metro; as sereas de alarma, que eran as das fábricas de Madrid. Nunca antes se bombardeara desde o aire unha gran cidade. Entón parecía unha monstruosidade, unha cousa que só podían facer os nazis. Cando obliteraron Guernica, foi algo tan abraiante que ata Picasso, que pintaba pallasos e mulleres núas, dedicoulle un cadro á cuestión. Sempre me pareceu deprimente: a obra máis característica da pintura moderna é un bombardeo aéreo. A do Renacemento era unha rapaza sorrindo. Non deixa en moi bo lugar a idea de progreso.
Con Guernica naceu tamén o hábito de mentir sobre os obxectivos dos bombardeos. Díxose que na cidade había armas ocultas entre os civís -o noso Cunqueiro publicou un artigo magnificamente ben escrito culpando á pobre xente de Guernica da súa propia desgraza-. Como explica Sven Lindqvist na súa Historia dos bombardeos, a gran mentira de fondo era que estes servían polo menos un propósito militar. Cando o gran economista J. K. Galbraith, que traballaba para a Forza Aérea, fixo o cálculo ao acabar a Segunda Guerra Mundial encontrou que os bombardeos sobre as cidades de Alemaña e Xapón non lograran reducir substancialmente o seu poder económico ou militar nin acurtar a guerra. Só lograran matar civís, porque ese era o verdadeiro obxectivo. Eran actos de vinganza. De feito, o 80 por cento das bombas caeran nos últimos dez meses de guerra, cando todo estaba xa decidido. O bombardeo aéreo era, é, simplemente unha forma de terrorismo. É curioso que nun mundo no que estamos obsesionados con ese concepto, aceptemos a máis letal das súas formas como algo normal.
En Gaza xa van moitos máis mortos dos que houbo en Guernica, pero non haberá cadro picassiano para eles máis que o breve teatro de sombras da televisión, imaxes que pasan como luzadas. A idea de que un Estado ten dereito a bombardear as escolas, os hospitais, as vivendas, está tan asentada que para xustificalo abondan pobres escusas como as que oímos estes días. Hai un tempo houbo unha iniciativa para conseguir que se prohibise esta práctica por contraria ao dereito humanitario, como se fixo coas minas antipersoa; pero non prosperou porque algúns países, igual que os deuses crueis, non poden prescindir do terror no seu arsenal de argumentos. Facer que un pobo mire cara a arriba con medo é, certamente, a atribución dun deus. Se un repasa un libro de fotos de historia do século XX e se fixa ben encontrará ese xesto unha e outra vez: a xente inocente que mira ao ceo asustada. Parece que elevan unha pregaria pero en realidade é que vixían a morte que ven de arriba.