Non me sorprende que os ósos de Cervantes aparecesen mesturados con outros ósos. Isto é máis ou menos o que o propio escritor profetizaba na súa obra a través dun dos seus personaxes. Cando pensa que vai morrer, Sancho Panza di: «De aquí sacarán mis huesos, cuando el cielo sea servido que me descubran, mondos, blancos y raídos, y los de mi buen rucio con ellos, por donde quizá se echará de ver quién somos...». Desgraciadamente para os investigadores que fixeron todo o traballo de localización e análise, e para os seus patróns, neste caso non se «echa de ver quién es» Cervantes no novelo de restos mortais no que están enguedellados os do escritor. Importa? Parece ser que si, porque do que se trataba non era de resolver un misterio científico, senón de iniciar un relicario, atopar algo que poñer nunha guía turística.
Está ben. Os escritores empezan sendo rebeldes descoñecidos e acaban dando nomes a rúas nas que sempre hai unha sucursal bancaria. O certo é que Cervantes foi en vida tanto un home pobre como un pobre home. Hai que imaxinalo regresado de Lepanto: un ex-marine cunha minusvalía non recoñecida que ademais estivo secuestrado cinco anos en Alxeria a mans dos piratas berberiscos. Os eruditos cervantinos sempre están dicindo que Cervantes era un home moderno. Neste sentido si que o era: unha vítima dos recortes sociais da España daquela época, na que xa gobernaba a dereita, e unha vítima do terrorismo islamista, que era unha ameaza moito maior que agora. Tamén estivo preso por corrupción en Sevilla, acusado do que hoxe chamariamos cobro de comisións ilegais. Logo, cando escribiu o seu Quixote, e por fin tivo un gran éxito, este durou pouco e a el non lle aproveitou gran cousa, sobre todo por culpa da piratería cultural, que xa era entón un grave problema. Mais eu penso que non é que Cervantes fose un home moderno, senón que todos somos sempre modernos e antigos á vez, porque o mundo nunca cambia.
A pesar do culto irracional que rodea a súa obra en España, eu quérolle ben a Cervantes. Durante un tempo traballei no Círculo de Bellas Artes de Madrid onde, como é sabido, todos os anos se fai unha lectura ininterrompida do Quixote que é como unha pregaria laica. A xente vaise alternando e lendo fragmentos. A min tocábame ler sempre a «aventura dos batanes», que ten a peculiaridade, que non sei se é algo no que reparou moita xente, de que é o único momento de toda a novela no que o Quixote ri. Pero sobre todo había unha parte que, cando a escoitaba ler, repetía eu movendo os labios, porque a sei de memoria. É a escena na que Don Quixote está morrendo e Sancho intenta animalo propoñéndolle que se fagan pastores bucólicos, hippies, e Quixote, xa desesperanzado, pronuncia as que me parecen as liñas de diálogo máis melancólicas da historia da literatura: «No hay más pájaros aquellos. En aquellos nidos de antaño, no hay pájaros hogaño. Habrá otras cosas. O nada».
Lembrábame desa pasaxe ao escoitar a rolda de prensa na que se anunciaba, con evidente desgusto, que os ósos do autor apareceran en mal estado, irrecoñecibles, en medio de moitos outros. Pensei que, de todas as cousas que levan dito os eruditos cervantinos, o único do que estou convencido é que era un home do pobo, porque é o que somos todos cando estamos a soas -e pouca xente hai que estea máis frecuentemente a solas que un escritor-. Nada máis apropiado para os restos de Cervantes, pois, que aparecer mesturados cos de moitos outros seres anónimos, que sexan indistinguibles, que non poidan ser celebrados separadamente dos seus contemporáneos e lectores.