De que a televisión achéganos aos monos

E Giovanni Sartori (1924-2017) foi profesor nas universidades Columbia de Nova York, Florencia, Harvard, Yale e Stanford e no 2005 galardoáreno co Premio  Príncipe de Asturias de Ciencias Sociais polo compromiso coas garantías e as liberdades dunha sociedade aberta. En 1997 publicou unha das súas obras máis recoñecidas: Homo Videns: Televisione e Post-Pensiero, título traducido para España como Homo Videns. La Sociedad Teledirigida (ed. Penguin). Lamento moito non lela antes. Explica no prefacio a tese deste libro: «o video está a transformar ao homo sapiens, produto da cultura escrita, nun homo videns para quen a palabra está destronada pola imaxe (…) a televisión, a diferencia dos instrumentos de comunicación que a precederon —ata a radio—, destrúe máis saber e máis entendemento do que transmite». Cóntanos, resumo, os grandes fitos da transmisión do coñecemento, que ata a chegada da televisión realizábase a través de símbolos; o ser humano comunícase con eles a través da linguaxe, escrita ou falada.

A simboloxía dos idiomas vese moi clara se distinguimos cousas concretas —ex. pan, coche, libro— de cuestións abstractas como democracia, xustiza, legalidade, dereitos. A comunicación e a creación simbólicas diferencian ao ser humano dos demais animais, que actúan polo que ven. O autor recórdanos como o homo sapiens multiplicou a transmisión dos seus saberes no século XV coa primeira impresión da Biblia por Gutemberg, aínda que só fosen inicialmente douscentos exemplares; logo, co perfeccionamento da imprenta, viñeron os xornais, que facilitaron que cada mañá houbese información nas rúas. Seguía sendo transmisión simbólica de información: precisábase ler, un proceso cognitivo que transforma signos en coñecemento. Telégrafo, teléfono e radio, que, como di o autor «difunden cousas ditas con palabras», seguen a ser comunicación lingüística, simbólica. Ese proceso de transmisión quebrouse coa chegada da televisión na que o feito de ver —igual que os demais animais— prevalece sobre o de ler ou falar; e o telespectador transfórmase nun animal vidente e pasivo, que lle dá máis relevancia ás imaxes que ás palabras e, así, achégase aos demais simios.

Por outra banda, transmitir mediante imaxes obriga a estar no lugar e iso provoca que a información sempre sexa parcial: agora mesmo estamos en que a política española redúcese aos improperios e aos e ti máis. Espero, con sinceridade que eso non sexa só así. Como non o é que na actualidade só haxa dúas ou tres guerras —Siria, Ucraína e Palestina— porque hai unhas sesenta, das que non aparecen imaxes acotío. A ditadura de que a televisión teña que ofrecer imaxes impide que a información sexa global. Explícao Sartori: «A cámara de televisión entra fácil e libremente nos países libres e entra pouco e con precaución nos países perigosos, e non entra nunca nos países sen liberdade». Do que se deduce que canto máis tiránico e sanguinario é un réxime, máis o ignora a televisión. Cita os casos de Madagascar, Uganda, Zaire, Nixeria, Sudán, ou Indonesia e remata con China —o libro escribiuse no 1997— dicindo: «E que podemos dicir das decenas de millóns de mortos de fame estimados en China despois do ‘gran paso adiante de Mao Zedong'? En China, non se entraba entón, nin se entra hoxe, e deste xeito o que lle sucede a máis de mil millóns de seres humanos non é noticia para a televisión. Non vidi, ergo non est». Fernando Savater comentando este libro dixo que se trataba dun «ensaio polémico e exasperadamente intelixente, que reivindica a complexidade da palabra fronte ás videosimplezas e o coñecemento fronte á mera información». Así que: menos horas de sofá diante da televisión, máis libros, periódicos e conversas; que non é caso de reagrupármonos cos simios. A ler!