A nenez, na folla dunha porta

Levaban xa días ouveando os cans no alto da Jurita cando chegou á aldea a tráxica noticia da morte de Santiago. Lembrádesvos del, prezados compañeiros? Aquel mozo forte, un pouco maior ca nós (sería da idade de Marcelo o Javacho, quen tamén faleceu lonxe da súa terra e do seu fogar) vivía coa súa nai viúva naquela casiña á beira do camiño para As Revoltiñas e para As Estivadas, un pouco despois do cruce para Trebonzos e antes da casa de Vitorio o Carmón. Santiago, como xa antes lle ocorrera ao pai, finou no barco no que andaba navegando. Queridos compas: Recordamos sempre os acaecementos que perforan as caspelas do tempo, as voces que traspasan as cortinas dos nosos soños.

 E lembraches a dolorosa perda daquel veciño no cemiterio de Abanqueiro, onde te achegaras para acompañar os fillos e familiares da vosa veciña Celsa a Calceteira. E mentres o señor cura rezaba e bendecía o féretro, ti xa te atopabas lonxe e pensabas: «Aínda que sempre nos apartaban do medio, levándonos para a casa dalgún familiar, a morte sempre estivo presente na nosa infancia. Sabiamos que alguén tiña finado cando escoitabamos que os cans ouveaban no medio da escuridade da noite. E logo preguntaches: «Non vos lembrades cando nos días de choiva pasabamos as horas pendurados nunha das dúas follas das portas das nosas casas?».

A vosa nenez ao lombo da folla baixa dunha porta, que rozaba coa soleira, unha considerable laxe de granito que impedía que a auga entrase dentro das casas. Desde aquel miradoiro tendes visto pasar moitos enterros. Pola corredoira enlamada avanzaba o ataúde sobre os ombreiros de seis homes calzados con botas de goma. Se chovía, outros tantos cubríanos cos seus paraugas. Diante daquela triste procesión ían o sacristán portando unha cruz e facendo soar de vez en cando unha campaíña que emitía un son estremecedor e que renxía nos oídos. Un pouco detrás, o señor cura rezaba. E mentres tanto, vós encollidos e mudos mirabades como camiñaba aquela atribulada comitiva, que encabezaban os familiares máis próximos do defunto.

 Choros, berros, oracións. E así sen parar até Abanqueiro logo de subir a costa do Monte de Exipto, á que máis tarde se chamou da cerámica. Os homes que portaban o cadaleito eran heroes para vós, que supoñiades que cubrían o traxecto duns tres quilómetros sen que ninguén os substituíse. Mais imaxinabades que algún descanso terían que facer, intre no que o cura suplicaba a Deus pola alma do morto e de todos os defuntos da parroquia. E vós calados. Mudos, case sen respiración, ríxidos polo medo que vos baixaba desde a caluga até os pés. Muros de silencio, coma as casas, alboios e mesmo os animais. Só nalgunha ocasión un galo se atrevía a entoar o seu canto mentres aquel cortexo avanzaba pola corredoira.

E entón falaches en voz queda para ti mesmo: «Lembrades que nalgunhas ocasións tiñamos mirado cadáveres cunha cinta ou algo parecido a un molido branco ao arredor da cabeza e das queixadas». E recordaches que unha vez lle preguntaches á túa nai por que lle puxeran esa fita que pasaba pola cabeza e por debaixo do queixo do avó. Ela contouche que iso facíase para evitar que se desencaixasen as mandíbulas e a boca ficase aberta. E logo pensaches que talvez fose ese primeiro cadáver que miraras abertamente. Si. Esa debeu ser a primeira vez que contemplaches a absoluta quietude e estraña beleza dun corpo sen vida. Quizabes por esa razón nunca esqueciches a escena da morte dun vello ao que tanto querías. Era un día de inverno, nunha mañá na que o frío pelaba. Mais aínda recordas que os cans ouveaban na corredoira Cega coma se fose nunha noite tan negra coma a borra dun chopo.