La «Herba de namorar», en el Atlas de Genoma de la Biodiversidad Europea gracias a un estudio científico de A Coruña

Nuestros genes son pasado, presente y futuro. «Ao conxunto de material xenético (ADN) dun organismo chamámoslle xenoma. Este dános información sobre as instrucións necesarias para constituír un individuo desa especie. O estudo do xenoma permite coñecer non só o pasado da biodiversidade da terra, senón que outorga unha mirada ao futuro e ás adaptacións evolutivas que poderían facer fronte a cambios climáticos», con esta descripción la Universidade da Coruña (UDC) pone en contexto el último logro que ha conseguido una investigadora del Centro Interdisciplinar de Química e Bioloxía (CICA) sobre una de las plantas más genuinas de Galicia, ¿quién no cogió algún día un ramito de Herba de namorar?  

La European Reference Genome Atlas (ERGA) ha seleccionado a Armeria pungens o «herba de namorar» como especie a secuenciar en un proyecto liderado por Rosalía Piñeiro, investigadora distinguida contratada en el programa María Zambrano en el Grupo de Investigación en Bioloxía Evolutiva (GIBE) del CICA. «Conservar a biodiversidade transcende máis aló da protección do medio ambiente, porque os cimentos das sociedades humanas están enterrados na contorna natural. Coñecer a composición xenética de plantas e animais cos que poderiamos convivir nun futuro cun clima diferente é clave para entender posibles impactos na saúde, na dieta ou na industria do futuro. Con todo, a pesar da relevancia destas investigacións é moi pouco o que sabemos sobre os xenomas da terra, en plantas a penas hai secuenciadas 1.575 de 350.000 plantas superiores», explican desde la UDC. 

Para impulsar la investigación en esta materia nació el EarthBioGenome Project, con el obxetivo de catalogar y caracterizar genomas de toda la biodiversidad eucariota de la tierra en un período de 10 años. A nivel europeo, a iniciativa opera a través del ERGA, «que traballa co fin de optimizar a produción de xenomas de referencia mediante o desenvolvemento e o intercambio de protocolos e fluxos de traballo».

En lo que respecta a la planta común en la costa gallega, desde el CICA apunta que «a Herba de namorar” está rodeada de lendas que lle atribúen propiedades de namorar a outras persoas. Bastaría con introducir no peto da persoa amada unha flor desta planta sen que a outra persoa se decate de que leva esa flor na súa vestidura. O cancioneiro popular tamén recolle esta práctica nunha letra que di: “Teño unha herba de namorar, teño pensado quen á levar, na faltriqueira heicha de poñer, para namorarte a ti muller”. Ademais das calidades de namorar, atribúeselle a capacidade de aumentar a fertilidade das mulleres, acollendo tamén o nome de “Empreñadeira” por unha suposta capacidade de facilitar o embarazo. É por isto polo que é común ver en San Andrés de Teixido ofrenda de ramalletes desta herba ao santo para pedirlle un embarazo ou parir sen dificultade». 

 A pesar de que comunmente hablamos de «Herba de namorar» como si se tratase de una única especie, dentro del territorio gallego se hallan tres especies distintas. La más conocido y amplamente distribuida es la A. maríitima. Además, «achamos o endemismo do noroeste da península ibérica da A. pubigera e da especie A. pungens,  seleccionada por ERGA para pasar a formar parte do Atlas de Biodiversidade Europea», apostillan desde el CICA.

«O nome da especie fai honra ás súas follas, moi puntiagudas. A súa área principal de distribución é contínua nas dunas costeiras do suroeste da península Ibérica, aínda que ten dúas áreas en illas continentais. A primeira é unha poboación galega de A. pungens nas illas Cíes, a 400 quilómetros da poboación máis próxima, situada ao sur de Lisboa. A segunda está formada por varias poboacións nas illas mediterráneas de Córsega e Sardeña», precisan.

La presencia de esta especie en el Mediterráneo y en Cíes, añaden, «supón unha importante disxunción na súa área de distribución. Esta particularidade animou á investigadora Rosalía Piñeiro a indagar sobre a historia desta planta e a súa distribución, combinando datos xenéticos clásicos e modelos de nicho climático. Neste exercicio observou que as poboacións corso-sardas de A. pungens proceden dunha colonización recente desde Portugal, probablemente mediada pola afinidade climática entre ambas as rexións en termos de temperatura e humidade».