Ningún camiñante de regreso

Cruzábame ás veces polo barrio cun tipo solitario e reflexivo, paseante habitual con aspecto de ter sido golpeado moi duro pola vida. Fumador tenaz, un deses rostros labrados nun coiro marrón escurísimo, unha sorte de apache meditabundo envolto nun vello abrigo tres cuartos. Nunca chegamos a falar. Pasaba correndo polo parque, na antítese da súa elegancia natural, e o home nin se inmutaba. Ata que unha tarde, descoñezo o motivo, decidiu saudarme cun suave asentimento. Aquilo reconfortoume. Eu tiña un mal día e interpreteino coma unha condecoración. Co aceno parecía concederme o acceso ao seu mundo, un lugar descoñecido do que agora lamento non poder ofrecer ningún dato. Só as pistas que me deixaron a súa faciana e un porte de dandi dos suburbios con xenética de Arizona. Un día estrañoume non velo. Contáronme despois que falecera.

En 1973, Manuel Vázquez Montalbán publicou Coplas a la muerte de mi tía Daniela, un vibrante poema no que se valía de Jorge Manrique para reflexionar sobre o anonimato desas persoas que se enfrontaron a vidas ausentes dos libros de Historia, sen acceso ao salón nobre da posteridade.

Vidas fráxiles, vidas ao contragolpe, vidas en voz baixa. Vidas sobre as que o oficio da literatura pode operar para rescatalas dos ángulos en sombra. «No hablan de ella / las crónicas humanas / las lápidas / las estelas / las columnas / ni las nostalgias / de los hijos que no tuvo», cantaba o poeta. E insistía: «Ningún caminante / de regreso / hubiera visto su nombre / luminoso / en las cúspides de la ciudad». Nunca será obxecto de homenaxes. Nunca ascenderá ao rueiro da cidade, nunca será festexado polas glorias oficiais. Tampouco lle dedicarán un titular nin unha estatua.

A Historia anda ocupada noutros asuntos, en coplas bastante vulgares. Pero hai días en que me vén á cabeza a imaxe poderosa daquel tipo, tocado pola dificultade, que camiñaba polo derradeiro treito da súa existencia coma se reclamase o aplauso dun auditorio posto en pé. Ocórreme cando paso pola esquina de sempre. Teño a impresión de que segue alí, co mesmo xesto que interpretei coma un visado para poder viaxar polas súas profundidades. Habilitándome para imaxinar a súa vida sobre un papel, impoñéndome honores que aínda non consigo alcanzar. Pero non está. Sospeito que comparte a compañía da tía Daniela mentres se compadece dos que corremos polos parques sen saber moi ben por que.