Encuentran cerca de Piornedo restos de una torre medieval para vigilar el acceso a Galicia

La toponimia en muchas ocasiones no es equívoca, aunque en otras no tiene más historia que la de sus propios moradores. Numerosos lugares de Galicia llevan por nombre Castro o Torre o Castelo, lo cual no significa que existan vestigios patrimoniales. Aun así, los historiadores y arqueólogos buscan y bucean en estos topónimos tan expresivos y aparecen las sorpresas.

Un caso de este tipo acaba de producirse en Os Picos da Torre, un lugar situado cerca de la aldea de Piornedo, en la parroquia de Donís (Cervantes), a 1.106 metros de altitud sobre o nivel do mar.  Hasta allí se acercaron el pasado fin de semana los integrantes del Colectivo Patrimonio dos Ancares. «Dende lonxe, os Picos da Torre semella un castro cuberto por carballos e alta e espesa maleza. Só cando se chega ao pé se advirte a presenza dunhas enormes moles graníticas practicamente verticais cunha altura aproximada duns 20 metros e nada máis coroar a cima xa advertimos que o sitio acollera un asentamento defensivo, o que en arqueoloxía se coñece como torre ou castelo roqueiro», explica el historiador Xabier Moure.

Esta fortaleza tenía buena parte de su defensa sobre elementos naturales, entre ellos un fortísimo desnivel del terreno. «O interior do recinto consta dunha plataforma practicamente chá, cunhas medidas aproximadas de oito e nove 9 metros (uns 72 metros cadrados). A parte máis vulnerable (a que non ten as rochas) supuxemos que estaría defendida por unha muralla feita con pedras que ao longo dos séculos, como aconteceu en moitísimos casos, desapareceron para seren reaproveitadas en peches de fincas, casas ou outras construcións». También comprobaron algunos rebajes e huecos en las piedras «que servirían para encaixar as vigas».

Desde la cima, relata Moure, el dominio visual es impresionante, «exercendo un control total sobre os pequenos vales e as depresións fluviais dos ríos Ser, As Pontes, Ponte de Bous, Veiga Cimeira, etc., encaixados entre os altos picos da serra dos Ancares con altitudes que van dos 1.300 aos case 2.000 metros».

Los vecinos de más edad de O Piornedo confirmaron que la transmisión oral de generación en generación hablaba de que los Picos da Torre acogiera un castillo «cuxas pedras foron levadas para edificar a cercana igrexa de San Fiz de Donís do século XVI pero de posbile orixe anterior (tal como figura nunha inscrición) así como a Torre de Donís de orixe baixo-medieval. Se é certo que as pedras foron reutilizadas nestas construcións, a fortaleza dos Picos da Torre sería bastante anterior, quizais altomedieval», afirma Moure.

Al igual que sucede en el vecino castillo de Doiras no hay documentación escrita sobre este tipo de fortalezas de Cervantes.

«De todos os xeitos, xunto aos Picos da Torre discorre un antigo camiño que viña dende a actual provincia de León, atravesando a Serra dos Ancares polas inmediacións do Pico do Mostallar situado a unha altitude de máis de 1.900 metros. Tampouco podemos desbotar a existencia neste lugar dun posible asentamento romano, non moi lonxe temos documentadas dúas explotacións mineiras da época coñecidas como Mina do Ouro Vello e mina do Teso do Prado».

El colectivo ancarino ya puso en conocimiento el hallazgo de esta torre medieval tanto al Concello de Cervantes como al Servizo do Patrimonio Cultural para su catalogación.

Había un alquerque para que jugasen los vigías de la torre

«A clara evidencia da existencia dunha antiga torre roqueira que actuaría como atalaia de vixiancia e control da zona quedou confirmada pola localización dun alquerque de tres, ou xogo de tres en raia, gravado sobre unha pena lisa e horizontal que sería utilizado polos moradores para pasar o tempo durante as longas horas de vixilancia», explica el historiador Xabier Moure.

El alquerque, apunta, fue un juego muy popular en la Edad Media Idade Media, «se ben xa se practicaba, ao menos, dende época romana». El historiador señala que en Galicia hay ejemplos de alquerques grabados en la piedra, como en los castillos de Esteiro (Muros), Castromaior (Abadín), da Raíña Loba (Os Blancos), A Rocha Forte (Santiago) y Lobeira (Vilanova de Arousa). «Tamén se atoparon exemplares en igrexas, mosteiros ou campamentos romanos, entre outros sitios, como no caso de Lugo o balneario, en Penadominga (Quiroga) e outro máis reaproveitado na igrexa de Diomondi (O Saviñao) o que fai deste exemplar dos Picos da Torre un importante achado». Este de Os Picos da Torre es de forma cuadrangular, con unas medidas de 30 por 33 centímetros.