De chulos e chulerías

Na divertida comedia La venganza de don Mendo, o cabaleiro négase a aceptar o colar que a amada lle ofrece para saldar unha débeda de xogo, e dille: «Y me anulo y me atribulo/ y mi horror no disimulo,/ pues aunque el nombre te asombre/ quien obra así tiene un nombre,/ y ese nombre es el de... chulo».

Si, chulo é o macarra noxento; pero tamén o gracioso de sainetes, zarzuelas e chotis; e da vida madrileña a comezos do século XX, como aquel Paco el seguro que por un módico prezo preñaba, no primeiro encontro, ás criadas de servir que querían ascender socialmente a amas de cría.

Mesmo hai chulos heroes, dos que o Cid Campeador é claro exemplo. No tenso diálogo co rei, no Romance do desterro, vese que nel a chulería é orgullo e dignidade:

—Te destierro de mis tierras,/ te destierro por dos años. 

—Si vos me desterráis por dos,/ yo me destierro por cuatro.

Chulo fachendoso, camorrista e talentoso foi Quevedo; e amortizou con cárcere e pobreza as súas chulerías. A derradeira, xa moribundo, estivo na resposta ao amigo que lle aconsellaba deixar cartos para pagar os músicos do enterro: «La música páguela quien la oyere». E morreu.

Chulo por estética foi Valle Inclán. «La muerte —dicía— hai que verla venir de frente y aceptarla». García-Sabell preguntoulle como lle gustaría morrer, e respondeu: «Hombre, es de cajón: ¡Fusilado!».

Case o consegue, que morreu en xaneiro de 1936, en Compostela, e en agosto xa exercían con saña os fusiladores.

Chulo pollo pera era José Antonio Primo de Rivera; pero o gran chulo do falanxismo, chulo delirante, foi o ideólogo Ernesto Giménez Caballero, que exaltou a chulería como categoría hispánica; e como chulos describiu os españois: «Somos raceadores, donjuanes, magníficos garañones varoniles de pueblos».

Do falanxismo franquista viña Adolfo Suárez, chulo seductor, o meu chulo favorito. Das súas chulerías escollo dúas: cando, sen deixar de sorrir, lles virou o pulso ao xeneral Miláns del Bosch, chulo marcial; e ao presidente Giscard d´Estaigne, chulo elitista.

A antítese é Donald Trump, chulo matón e ególatra. Varios equipos de psicólogos norteamericanos deron a coñecer estudos —nalgún participou Mary Trump, sobriña súa, psicóloga tamén— que Trump ten todos os riscos do trastorno da personalidade narcisista; de aí que se crea superior, especial e único; e careza de empatía para identificarse cos sentimentos e as necesidades do próximo. O que non explica a psicoloxía é por que Trump é un histrión, unha caricatura de si mesmo, un boneco de guiñol.

Casualidade ou non, en poses e acenos faciais é cuspidiño a Mussolini, «o maior chulo de Europa», dixo Hemingway, que o coñeceu e o cualificou tamén de ridículo. Casualidade ou non, Mussolini acadou o Goberno de Italia coa marcha de miles de camisas negras sobre Roma e Trump quixo conservar a presidencia dos EE.UU. coa marcha dos seus indignados sobre o Capitolio. Logo, arrepiado polas consecuencias, trocou a chulería en covardía e arremeteu contra eles. Mentres escribo entérome de que a Cámara de Representantes aprobou xulgalo por incitación á insurrección e de que a súa popularidade baixou entre os republicanos un 40 %. Dúas boas novas nun ano que empezou con cara fea.