A Real Academia debería incluír este termo como destilado do bagazo da uva
30 jun 2024 . Actualizado a las 05:00 h.Caña non sae no dicionario da RAG. Haberá algún motivo lingüístico. Nalgúns vocabularios galegos preséntase como polisémica: doce cilíndrico pequeno, cantidade de cervexa servida nun vaso ou xerra, barra de madeira para accionar o temón, parte dun óso, pelo branco. Noutros —E. Rodríguez González, X. L. Franco Grande—, figura como augardente que se extrae da cana de azucre. Pero en ningures aparece co significado común de destilado do bagazo das uvas. Unha acepción que ata se usa en ditos populares, valendo como exemplo: «…sacouse da caña e meteuse no anís».
Consultando o Diccionario Etimolóxico Corominas di que caña vén do latino canna e pouco máis. A cuestión está en saber a razón de denominar caña ao augardente de uvas, e a resposta, matino eu, é só unha: é un americanismo. En Colombia e Venezuela quere dicir bebida alcohólica en xeral, aínda que en Cuba tamén é pene. Pode ser que os galegos que foron traballar, escravos a súa maioría, coa cana de azucre viran como se destilaba para facer ron e algún dos que puido volver chamoulle caña ao produto saído de alambicar o bagazo da uva. Aí está a razón de que os dicionarios citados limiten o significado de caña ao augardente extraído da cana de azucre. Tamén é posible que a palabra sexa máis antiga, porque a cana de azucre levouse desde o Mediterráneo para Centro América onde polas súas especiais condicións dou lugar a grandes extensións de cultivo e, claro, ao ron.
A Real Academia debería incluír a palabra caña como destilado do bagazo da uva. Desde logo, trátase dunha bebida tradicional e con diversas especialidades, sen ser exhaustivo: branca, de herbas ou licor café, que tanto gusta ao turisteo. Derivado de caña é cañero que era como se denominaba ao alquitareiro ou poteiro que, co seu alambique, aparecía por San Vicente entrado o outono. Entre outros lugares da parroquia, instalábase no alpendre —á sombra da figueira da que falei aquí hai pouco— que non tiña luz, da casa onde nacín. Días antes de chegar os colleiteiros para entregaren o bagazo, amoreaban nese cuberto palla de cebada e leña. Despois de dispor os seus aparellos, de cobre, o augardenteiro prendía lume sen apagalo ata que remataba. Non saía do alboio, levábanlle comida e cea e durmía enriba da palla.
Dicían que viña da parte de Lugo e aprendera nun mosteiro; non lle gustaba compañía polo día; fogueaba decontino e andaba enferruxado, afumado e impregnado dun cheirume acedo e coas mans máis cheas de lorda que vin; en canto se metía o sol íanse arrimando ao pendello homes da veciñanza, e eu con eles, que sentaban ó redor da caldeira da alquitara e contaban mil historias, algunhas arrepiantes, outras para rir a gargalladas; lendas de toda clase e as que non se podían relatar habendo roupa ao clareo quedaban para cando eu parecía durmido.
Á hipnótica luz do lume
Os homes bebían augardente do ano anterior; era un ambiente como sórdido, á hipnótica luz do lume que se movía con cada airexa e alargaba a sombra dos homes que parecían outros seres polo teito e as paredes do cuberto, cun cheirume a caña mesturada con terra e palla que o impregnaba todo. Non ían as mulleres, non sendo unha viúva, enloitada, de pano á cabeza que, noitiña si, noitiña tamén, viña preguntar cando se faría a súa potada. Marchaba deseguido. Na quenda dela aparecía coa súa garrafa de vidro verde, cunha presada de bruños dentro. O poteiro, enchíalla de caña.
Non me deixaban beber augardente, e eu, curioso, din en achegarme aos abruñeiros, abondosos nas beiras dos camiños ou formando sebes, e probaba aquelas bagas azuis escuras de sabor agre, forte, aínda ben maduras. Despois souben que mentres por aquí esas árbores eran desprezadas, en Navarra co bagazo dos seus froitos elaboran unha caña que lle chaman patxarán. Algúns anos despois, un día de Defuntos, vin a muller enloitada coa damaxuana verde, máis que mediada, no cemiterio. Facíase noite; achegouse á tumba do seu marido e ó lado dun candil cunha mariposa acesa flotando no aceite, puxo outro vaso e, fixo o sinal da cruz e encheuno de caña con dous bruños. Arrimeime e pareceume máis moza do que imaxinaba, noteille o bafo a augardente; sorriu e díxome: «O meu home ten os ollos da cor dos teus».