Cando era estudante, unha amiga levoume ao piso onde vivía con outros dous irmáns. Na habitación do máis pequeno había un cadro que me fascinou. Era de Vincent Van Gogh (1853-1890). Entón, un só sabía sobre o pintor holandés o que aprendera na película El loco del pelo rojo, que dirixira V. Minnelli (1956) e protagonizara Kirk Douglas. Tras varias visitas a aquela residencia e contemplar aquela reprodución, o irmán da miña amiga acabou por regalarme a pintura, un sinxelo lenzo que me tiña enfeitizado e non sabía o motivo. Talvez porque me deixaba mudo ou talvez porque me inspiraba tenrura, máis non compaixón. Agora mesmo ese cadro está colgado na parede que un se topa de fronte nada máis abrir a porta do meu piso. Mais sei que case ninguén repara nel.
Segundo se conta, nos apenas oito anos nos que se dedicou a pintar, Vincent dibuxou sen ningún tipo de soporte ideolóxico. Desa pel desposuíuse cando deixou de ser predicador e logo volveuse estritamente existencial. No meu caso, o lenzo representa a unha campesiña que está a recoller algún froito nun terreo que semella bastante árido. Leva a típica saia e zocos de labrega daquela época e un pano cubríndolle a cabeza, sobre un fondo de cor terra.
E véselle só un perfil da cara, así que podemos dicir que lle dá o cú ao espectador. Durante a súa corta traxectoria como pintor, o holandés creou un bo puñado de cadros para honrar aos campesiños, esa clase de superviventes dos que ata desconfiaba un Marx que só cría na clase obreira. Aínda que moitos probablemente non o saiban, unha pintura súa na que se representan dúas botas ou zapatóns de campesiña ou campesiño inspiroulle ao filósofo Martin Heidegger (1889-1976) un dos seus máis afamados ensaios: El origen de la obra de arte. Neste lenzo non hai ningunha sinal que nos indique o espazo no que se atopan os zapatos nin tampouco a quen pertencen... Porén, na boca das botas gastadas de camiñar, no seu interior usado, bocexa o cansanzo dos días laboriosos. No coiro está a graxa e a humidade da terra. Baixo as solas deslízase a soidade do camiño e nelas vibra a chamada da terra, dinos o pensador alemán. E engade: palpita a alegría pola volta á casa da filla e o tremer pola inminencia da morte.
Tres meses antes do seu pasamento, Vincent pintou un pequeno lenzo con dous campesiños cavando a terra. Os dous están debuxados cas mesmas cores, semellantes aos da terra, o ceo e os outeiros que aparecen ao fondo. O elemento común ás tres pezas é que son coma tres postais de amor, amor por todo o que está vivo e padece as inclemencias do tempo.
Pero en ningunha delas alúdese ás figuras deses homes e mulleres coma «patáns apegados ao terruño», nin coma «pailáns» ou «paletos», insultos que se dedicaba aos que habitaban no mundo rural naquela época, e que entre nós empregáronse de xeito reiterativo e despectivo por parte dos novos pijos urbanos especialmente nos albores do chamado reino do chachullismo filipista ilustrado.