Compañeiros, o que non sabiamos cando eramos mozos é que nada pode borrar o pasado, que, co paso lento ou rápido das horas, días e anos, vai medrando con nós, á sombra das silveiras. Por iso nunca conseguimos librarnos del e, cando pensamos que si o deixamos atrás, de repente, vai e chama á nosa porta coma unha pantasma no medio da noite para desvelarnos. Nada disto coñeciamos naquel tempo dos nosos poucos anos e case non tiñamos ouvido falar do valor e do heroísmo no sentido do que tanto se loa agora, sobre todo nos medios, talvez porque ambos conceptos non son moi frecuentes entre nós.
En cambio, nós si coñeciamos a rabia e a coraxe da loita pola sobrevivencia, pois esa era a herdanza que nos tiñan legado os nosos ancestros. Aprendemos a sobrevivir coma os años nun territorio rodeado de lobos, coma os pitos nas hortas habitadas polos raposos e polas martas, ou coma os gatos pequenos nas corredoiras que todas as noites visitaban cans asilvestrados e outras criaturas aínda máis temibles.
Como xa fixeran os nosos avós e pais, sobrevivimos porque soubemos compartir esa nada que tiñamos, esa nada que dividiamos en dous ou tres (papá, papá¡ ¿Qué pasa niño? Ahí fuera hay tres comiendo en una sola pota!) ou nas partes que se necesitasen para non sentir o estómago e o afecto baleiros. E esa nada, compartiámola en silencio para que ninguén se decatase. Recordades? Isto tivo lugar antes da gran dispersión: uns marchastes para navegar, outros metéronse albaneis ou empregáronse na fábrica... Mesmo houbo un que estaba sempre anunciando que ía embarcar para ir ao bacallau, pero nunca o materializou. Na taberna de Brión, un veciño cada vez que o vía entrar na tasca sempre dicía: aí chega «marcho mañá».
Recenden a figos maduros as tardes destes luminosos días de setembro. E ocórreseme preguntarvos: acaso non eran días felices para nós aqueles nos que nos enredabamos nas silveiras para recoller moras e logo machucalas nun groso tuto de cana e despois bebelo coma se fose mosto de viño tinto? Agora que son vello, empezo a comprender por que case sempre no inverno retrasabamos os xogos ata o luscofusco. Era coma retrasar a chegada da noite, da escuridade, a hora na que espertaba o medo que vivía dentro de nós. Naqueles días da nosa infancia, cando xa estabamos na cama e apagabamos a vela, o cuarto cheiraba a cera ata que caiamos na boca do soño. Non era así?
En efecto, compañeiros. Non eramos admirables: traizoámonos uns aos outros, mesmo cometemos algúns actos mesquiños, mais, quen non? Isto aparte, eramos xente resistente e solidaria. Evoco todo isto cando camiño entre as casas da nosa aldea e atópome con algunhas persoas da nosa época de nenos ou mesmo máis vellas. Cando miro para elas, vexo que aínda levan ao lombo o fardelo do noso pasado, aquel tempo no que coexistiamos cos animais sen estridencias, porque todos formabamos parte do inventario existencial. Toda esa xente que deambula ou permanece sentada nas portas das casas vendo transcorrer as horas e os días teñen un gran valor: recórdannos que debemos manternos fieis ás palabras da nosa infancia, porque son as máis auténticas.