Cae a tarde sobre o val. Baixo cara a Coroño desde Bermo. Unha caramechiña avanza lentamente coa súa casiña ao lombo polo medio da pista. Como tamén o fan as lesmas que van deixando o seu rastro sobre as húmidas cunetas. Contemplo estes pequenos animaliños pouco aprezados e pasmosamente lentos, imprevisibles e enigmáticos, porque son da aldea, fillo dunha labrega e andei sempre pegado á terra e á herba, sobre todo cando levaba as vacas a pacer ao agro da Boqueiriña, que miña nai me doou en herdanza. Cando me paro sobre os pasais do río entre Coroño e Teaño, síntome observado. Os lugares teñen ollos. Mírannos cando nos detemos neles ou os atravesamos. As xentes que viven constantemente nas plataformas dixitais non ven ningún valor artesanal na vida das aldeas, na vida dos lugares pobres e atrasados.
Sei que as aldeas que frecuento coñécenme e mesmo falan comigo. Fai uns días, unha das máis solitarias e despoboadas díxome: «É unha pena, pero ti vas desaparecer. Non te preocupes nin chores. Garda as bágoas para o camiño. Despois de ti, tamén nós desapareceremos. Como lles pasa aos vellos, a nós case ninguén nos quere. Non somos prácticas, nin sofisticadas, nin tampouco eficientes... Somos unha ruína».
Herdei o amor por estas ruínas de miña nai. Como era labradora, adoraba a beleza das pedras, a nudez das pedras que adornaba as casas dos campesiños. Mentres ela traballaba facendo sucos na terra, meu pai canizaba as ondas do mar. Na memoria da miña nai, como na miña, predominaban as figuras do lobo e do raposo. En cambio, a de meu pai estaba cuberta de escamas e de sal. E mentres el sabía que a anguía sempre retorna ao limo onde naceu, pola nosa nai sabiamos que o lobo coñece o cortello onde dormen a cabra e a ovella, e a corte onde se gardan as vacas. E tamén que o raposo nunca esquece o galiñeiro onde se deu o banquete da noite pasada.
As aldeas caladas e misteriosas na sombra da ladeira no atardecer de xuño. Lembrádesvos, compañeiros? Cando eramos rapaces distinguiamos os cheiros e as formas das bostas de todas as vacas que había na aldea. Agora cando chegas xa non ves vacas tombadas rumiando no medio das leiras. Por non haber nin hai vacas, agás ás veces un par delas nos prados do norte dos Fríos, na lindeira dos piñeiros de Faldexín de Baixo.
Amo os animais, todos os de vida nocturna e subterráneos, tanto como a miña nai amaba a beleza dos outeiros. Amo os campos de trigo e centeo. Nós viamos como medraban e logo xogabamos entre eles na ampla agra dos Fríos. Tamén nos deitabamos entre a avea e mosqueira nos campos de Os Lombos, a agochabámonos nos longos milleirais de As Cabadas.
Aínda conservo na memoria as rilleiras dos chícharos rubindo polos jarabullos que máis tarde ardían na lareira e quentaban os soños dos fillos da pobreza, aínda que nós, compañeiros, case nunca pasamos frío nin tampouco fame. Había leña no alboio coma patacas na barrela; cachopos nas toxeiras coma viño na adega ou touciño no baño, e vidras para quentar o forno, onde se gardaban o pan e a boroa. Aínda fumegan na miña alma os carozos onde asabamos as sardiñas, as xoubas, chicharros e pións...
Como as nosas aldeas, nós, compañeiros, non podemos escapar da nosa vellez, da nosa condición mortal, aínda que algúns pensásemos que xa eramos inmortais. Reflexiono sobre isto cando, cheo de tristeza, miro como a peste queimou as uvas recén nadas na viña. Escorréganme as bágoas polas fazulas mentres a herba e os fentos cóbrenme ata a cintura.