Cando eramos rapaces nunca fomos buscadores de setas. Non debía haber unha tradición arraigada nese sentido na nosa aldea, talvez porque eses produtos dos montes e bosques eran asociados coa actividade propia dos druídas ou das meigas. De feito nós mirabámolas con desconfianza, mesmo con temor, un temor do mesmo calibre co que sentiamos cara ás denosiñas, ese pequeno animal castaño semellante a un esquío que, segundo unha lenda rural, botábase aos pescozos dos nenos e nenas, sobre todo aos que levaban posta algunha prenda de color encarnada. Por iso se dicía que esa criatura asustadiza era equivalente á figura do chuchasangue, unha especie de vampiro que actuaba máis ben de día ca de noite, pero que nunca vimos, non é compañeiros?
Pero agora de vello, ver para crer, compañeiros, afeccioneime a ir buscar cogomelos. Débolle esta tardía querenza a dous depredadores de A Ribeiriña: Javier O Raposo e Tonino. Foron eles os que me conduciron na primeira excursión micolóxica da miña vida. Guiáronme polos montes de Ouxo, Freixo e Rosomil. Eles saben e coñecen. Non me gusta cualificalos de «expertos», un termo que considero demasiado pretensioso. Non é que atoparamos un cesto cheo de níscalos, pero todos os que reuniron (uns poucos eu) regaláronmos, porque, ademais de bos buscadores, son, sobre todo, xente xenerosa.
Durante esta primeira incursión só aprendín a distinguir os níscalos e os boletus, que son aos primeiros como as xoubiñas ás sardiñas. Pero ademais de distinguilos hai que adestrarse para velos: andar concentrado e atento, e non estar disperso como me pasa a min, que me descentro co simple voo dunha folla. O Raposo e o Tonino camiñan moi atentos, parece que máis que velos chéiranos; no caso do Raposo, non é nada estraño, acostumado como está a cheirar os capoeiros a quilómetros de distancia. Segundo conta Peter Handke en El año que pasé en la bahía de nadie, os níscalos son as raíñas das setas en Austria, aínda que polas que máis pagan é polas amanitas caesareas.
Nos días seguintes aventureime a ir só polos montes dos arredores da nosa vila. Segundo avanzaba polos lindeiros dos piñeirais ía descubrindo a viveza das cores que teñen algúns cogomelos. Neste sentido, téñenme comentado que os máis rechamantes e preciosos acostuman ser os máis tóxicos. Na miña primeira experiencia en solitario só vin cinco níscalos, tres en bo estado e dous xa un pouco pasados.
Na segunda tropecei co exemplar máis grande e fresco da miña curta carreira como buscador. Coa satisfacción que sentín escapóuseme este pensamento: «É o mellor e o máis fermoso que vin até o de agora». E recordei que Handke dicía que se atopabas unha amanita caesarea e a arrimabas a unha orella escoitábase «el vocerío de las larvas».
Aínda que tardaba dúas ou tres xornadas en reunir unha boa cantidade, ao facelo, a miña dona preparaba nunha tixola un auténtico maná. Un manxar exquisito como corresponde ao que saíu da terra para proporcionarnos este excelente pracer. Levei un día un gran chasco. Foi despois de soñar que nos camiños da miña aldea achaba unha tribo de níscalos. Pero a pesar das voltas e reviravoltas que dei polos montes que coñecía desde pequeno, regresei para casa coas mans baldeiras e frustrado. Mais como todas as excursións constitúen unha pequena aventura, encontrei un magnífico consolo, unha recompensa na luz oblicua do outono, a beleza do territorio, o inmenso silencio, as nubes, as follas alfombrando o chan dos camiños, as árbores, a soidade dos sendeiros e barrancos que me enchían de recordos.