Estoutro día transplantei un aguacate e secoume. Está visto que isto da agricultura non é o meu. Seguramente non escollín ben o momento ou o lugar. Tampouco sei de ningún refrán que aconselle cando facelo, porque o aguacate é planta foránea e o seu cultivo aínda non entrou no noso refraneiro, como si están outros moitos, tal os recollidos por don Pedro de Merille no seu libriño de 1906, Refraneiro agrícola-metereolóxico, que tanto consulto, xunto co amigo Carlos, quen mos lembra cada pouco, tal aquel de «se queres ter bos alliños plántaos polo san Martiño» ou «para plantar fabóns bótaos polo san Simón».
Hoxe temos un montón de recursos técnicos para arremedar a arte labrega dos nosos maiores, que asociaban as faenas do campo coa lúa e co santoral, algo que os novos afeccionados á agricultura tratamos de seguir con mellor ou peor fortuna.
O que sempre me intrigou é saber como fixeron os antigos para pasar da recolección ó cultivo. Certo que alguén, vendo que os pexegos eran saborosos, coidou da árbore que llos daba, e cando viu que do froito saía outra nova planta, afanouse en plantar caguñas de pexegueiro, cerdeira, maceira e todo canto se lle poñía diante. Pero como se chegou a esa conclusión cos cereais é algo difícil de entender, porque por moi listo e visionario que calquera daqueles fose, non ía pensar en plantar trigo para inventar o pan, o produto elaborado básico en todas as culturas e en todos os tempos, tanto que ata se asegura que a comida sen pan nin no inferno a dan. E mirade que son malos os do inferno.
Xulio tenme dito que a agricultura naceu en terras do que hoxe se coñece como Oriente medio e viaxou a través de Europa a unha media de un quilómetro por ano, de maneira que o que alí aprenderon nun determinado momento tardou máis de dous mil anos en cruzar os Pirineos, ou o que vén sendo o mesmo, que tardamos máis de dous milenios en coñecer o pan. Agora, por uns restos carbonizados que se atoparon ó nordeste do Xordán, descubriron anacos de miolo con catorce mil catrocentos anos de antigüidade, algo así como de catro mil anos antes de que se dataran as primeiras ferramentas agrícolas, o que nos fai supoñer que ese pan estaba feito con algún cereal salvaxe, sen cultivar, que aqueles cazadores e recolectores deberon ir polas chairas apañando grans de avea ou trigo, logo a alguén ocorréuselle machucalo, mesturalo con auga e poñelo ó lume. Tal vez buscaron a maneira de enfornalo, a carón dunha fogueira ou sobre unha pedra quente, e despois daríanllo a probar a algún escravo, prisioneiro ou ó can da casa, e cando viron que aqueles pasaban a lingua polos beizos tamén eles o probaron. E aí comezaría unha guerra para apoderarse dos campos de cereais, ata que a algún pacifista se lle ocorreu sementalo e facer as paces cos veciños, mentres algunha outra cousa, ouro, diamantes ou petróleo, non os levase a declarar unha nova guerra.
E despois daquel primeiro pan, como sabedes, inventouse o muíño, a peneira e o forno. E a iso xa se chamaba civilización; e con ela tamén chegou a discusión de se é mellor o pan de Carral, de Neda, de Cea ou de Ousá. E a isto chámaselle competencia.