Pola mañanciña. Un coro de paxaros esmiúzase en milleiros de ecos que se expanden ao longo e ancho dos vales que atravesa o río, sobre os que cae a cálida luz do sol. É un coro sen batuta, sen director: anárquico, improvisado. E ao mesmo tempo canta calma se respira no ar! E á vez canta vida alenta debaixo deste morno ceo azul radiante dos últimos días de maio.
Coma cando nós contemplabamos as mañás desde o outeiro atalaia do Souto, mentres por diante nosa Bento O Peiteado pasaba guiando o seu carro de vacas coa súa irmá, a señora Secundina, sentada na parte de atrás, seguido dos seus fracos cans. Un mundo que xa morreu!: agora xa non hai bostas nos camiños da aldea. Agora o que antes era a corredoira está baleira, como así tamén ficaba cando nos chamaban para ir comer ou cear. Son esta paz e esta quietude as que falan daquela morte xa afastada, aquela que xa se albiscaba na antiga noite poboada de renxidos de pólas, de voces escuras, tamén de pantasmas, de cantos de grilo e de vagalumes que iluminaban as nosas pegadas na escuridade.
Eran aqueles días dunha fonda serenidade campestre, un océano de inocencia no que navegabamos sen temón, sen capitán, coma se andásemos na bicicleta sen as mans no guiadoiro, sen ningún temor. Naquel tempo, aínda que non o sabiamos, xa o intuíamos: as pantasmas e as almas en pena non asasinaban ninguén. Esta certeza confirmámola anos máis tarde cando visitamos Elsinor, onde se erguía o castelo de Hamlet, aló no norte, na abatida polo vento e desolada chaira de Dinamarca. Aló, naquelas xeadas terras, os que mataban eran os vivos (aquí tamén), mentres os mortos, agochados debaixo das escadas de pedra cor cinza da fortaleza, tapaban os ollos coas mans, para non ver o sangue derramado.
Iso experimentabámolo cando a chicharra cantaba o fin do día, na melancolía dunha penumbra enfebrecida. Era neses intres cando viamos como corría o crepúsculo deixando detrás súa os campos de mosqueira, avea, trigo e centeo, onde aniñaban as lavercas. E nese mesmo tempo, nas Cortiñas o trevo tremía en silencio agardando que fósemos cortalo para, unha vez secado ao sol, ripalo e espallalo sobre unha vella saba de liño. Deixaba tamén detrás súa o crepúsculo as terras labradas e canizadas, o po que levantaban os carros que volvían para as casas tirados por vacas que botaban escuma branca polas bocas, cansas e sedentas logo de turrar polos arados en agros abrasados pola calor. E deixaba atrás as tripas da terra fumeando na tardiña.
Lembrades, meus prezados compañeiros? A nosa alegría plebea invadía as mañás e as tardes dos longos días de maio e xuño, sobre todo os festivos. Invadía os minutos, as horas e os nosos soños infantís. A luz da mañá facíase tarde cando anoitecía, cando estirabamos os segundos baixo as ameazantes sombras que caían sobre o chan da corredoira, convertidas en siluetas que bailaban ao son do vento e infundíannos temor. Case ninguén escoitaba o clamor das nosas voces e risas, como agora ninguén presta atención aos lamentos dos vellos. Cando nos invitaban a irnos para a cama, quedabamos durmidos desexando a chegada da flagrante luz do novo día, resucitados de entre os antigos, aqueles que douraban o insignificante universo rural, onde os animais rumiaban pensamentos estraños deitados á sombra nas horas máis ardentes da tarde.
Recordabas os días previos á tempada das cereixas, cando recontabades as cerdeiras que había na vosa contorna, antes de clasificalas en fáciles de asaltar, normais e perigosas (non só polos cans, senón polos donos, que os había peores cós cans), e entón de súpeto escoitaches unha voz que che dicía: «Coida os teus pasos, non pises as cabezas dos irmáns desgraciados». Era Dante cando che guiaba polo labirinto do Inferno, polos camiños de lama da Divina comedia.