Cando a luz da tarde era máis penetrante, á hora do crepúsculo, sentados no muro da horta dos Calceteiros, primeiro mirabamos como os corvos levantaban o voo desde a praia da Agañán, onde acababan de darse un festín de miñocas, para logo refuxiarse entre os eucaliptos e piñeiros da Devesa. Un pouco máis tarde, viamos con ledicia como as andoriñas xogaban coa luz que caía sobre os milleirais dos Lombos e dos Fríos. E uns minutos despois asistiamos en total silencio ao espectáculo que protagonizaban os pechadías ou abrenoites: os morcegos aparecían na corredoira do Souto coma se fosen pequenos avións dirixidos por mandos invisibles e dominaban con suma destreza o espazo aéreo entre O Montiño e A Boqueiriña. Desaparecían na escuridade debaixo dos currais e reaparecían deseguido nos abertos claros, sen que nós algunha vez os vísemos chocar coa gomariza dos emparrados ou coas nosas canas, coas que ás veces pretendiamos derrubar esas negras criaturas que nos infundían certo temor.
Polo mesmo lugar que nos facía de miradoiro, nas últimas horas do día, tamén se deixaban ver no noso marco de visión bolboretas das máis variadas cores debuxando filigranas incribles no aire. Mais como nos tiñan dito que eran seres que só vivían un día, nunca nos dedicamos a cazalas: sabiamos que eran criaturas cunha existencia aínda máis lábil ca a nosa. Talvez por iso, pola súa enfermidade, nos parecían tan brillantes, tan fermosas e cativadoras.
A esas mesmas horas, coma se fose para darlle a benvida á escuridade, na morna atmosfera do verán, escoitábase nitidamente o gri-gri constante dos grilos. Lembrabas todo isto nun atardecer de lúa nova e sen estrelas, cando camiñabas polo que outrora tiña sido a veiga de Loxo de Abaixo. Coma unha caricia rozábache a cara o vento e ao tempo escoitabas o gri-gri-gri… E de súpeto, viches no espello da túa memoria a cara de Moncho o Grilo, o home que vive case na beira da Charca de Abanqueiro, e con quen compartiches cuarto no internado, no último andar do antigo edificio do Colexio La Salle, no barrio santiagués de San Roque.
Cando pasaches por diante da carballeira de Talló había un grande silencio. Nada se movía, nin sequera as follas. Dende o fondo só se oía o xordo murmurio do río. Mais ao pouco tempo viñeron desde lonxe uns ladridos de cans. Despois de atravesar aquela misteriosa paraxe, sobre a que se contan lendas e mesmo se fala dunha maldición que lle custou a vida a un home por rapiñar as pedras da base dun dos cruceiros que se erguían naquel cruce de camiños de carros, e onde aínda perviven as ruínas das casas que aló houbo noutrora, viches una cobra nova que, ao visualizarte, se agochou entre a maleza da gabia. Lembraches entón que uns días atrás, na pista entre as agras de A Feosa e Comoxo tropezaches coa pel dunha serpe esmagada contra o chan. Pensaches que din que estes ofidios sofren moito cando a mudan: como se para seguir vivindo teñan que morrer unha vez ao ano pola primavera.
Uns 200 pasos máis adiante entraches nun carreiro forestal de barro, un barro que englobaba todos os tons do amarelo, e diante dun espigado piñeiro seco, recordaches que nalgunha ocasión tiñas lido ou escoitado que a árbore morta non dá abrigo e que tampouco dan consolo o canto dos grilos, e «aínda menos aquí, na ladeira do monte, onde os seus chirlos son moito máis agudos que nos campos do val», engadiches en voz queda para non espertar as rulas que durmían entre as ramas dun freixo vello.