Suave declinar da tarde. Sobre o picoto do Castelo de Vitres, o sol ciscalla os seus raios sobre o val. Na entrada á Agra de Xarmea, un enrabechado can ladra histérico dentro dun cercado de arame. A un lado e a outro da senda, brilla o intenso verde da herba baixo unha luz cegadora. Nunha horta asoma a color lila das flores dun magnolio: unhas manciñas abren amodiño as cancelas da nena primavera. Resplandece a escura ladeira da montaña: reflexos da auga que esvara por ela a esgalla. O vento está calmo. Flotan aromas no aire. Descenden entre os prados silenciosos os regatos. Murmuran e rinse de nós. Sedúcennos coas súas monótonas melodías. Escóitase o baixo sonoro do río aló no fondal. Nas marxes da canle os salgueiros presumen das súas noviñas follas. Coroan os brotes color púrpura as puntas das ramas das árbores, que se estremecen coa calma aburrida do cálido día.
No lento alumamento da mañá de marzo: sombras e chispazos de luz filtrándose polas persianas a medio abrir. O mesmo ocorre máis tarde xa entre os altos piñeiros do bosque. Mirar desde as zonas sombrías. Recordas: as pernas da muller entre as sabas: fulgor do que foi carne adolescente e xa non é, mais aínda si apetecible, desexable, sedutora. Fulgor dun tempo que xa non volverá endexamais. Despois dunha curta pausa, escoitas unha doce voz que pronuncia os nosos nomes (Leonard Cohen na lembranza). Había tal silencio dentro dos piñeirais que, cando pasamos pola vereda cerca da casa dos Fufú e acadamos o nacemento da fonte de Loncres, oíase o alentar das mimosas que adurmiñaban nun curruncho a carón dun muro de pedra.
Pedra. As pedras sobre as que se foi erguendo a nosa memoria. Prezados compañeiros: sabedes cal é a diferenza entre un manancial que brota de debaixo dunha rocha de granito e outro que xorde de entre un xeixal? Segundo me contou unha vez un vello canteiro de Trebonzos, a sutil diferenza, que poucos aprezan, radica en que a auga que sae de debaixo do granito ten un sabor a area finísima, mentres que a do xeixo deixa no padal un gusto a xeado metálico. Se dicimos a verdade, non sabemos se isto é ou non é certo. Pero gustamos desta fantasía, desta imaxinaría.
Lenta, lentamente espertan os prados iluminados pola cariñosa luz do mediodía. Despois dun sendeiro retorto e enlamado, dúas eguas de refulxente pel parda pacían con parsimonia. E aínda máis aló, xurdiu de entre xestas e toxos a áxil, amarela e fuxidía figura dun raposo. Marabilla de fera salvaxe. Rubia e co rabo levantado cara ao ceo, coma o periscopio dun submarino, guiaba o rumbo da astuta besta amiga da noite, das sombras, da negrura.
E logo da sorpresa, tamén do susto, pensamos en voz alta: Recoñezámolo, compañeiros. Nós temos paseado nunha panca un animal coma este morto. Un cazador entregábanolo e nas mañás de triste luz invernal dos domingos iamos con el de casa en casa e de aldea en aldea. Sabemos que isto agora sería un delito. Mais non o era no mundo rural da nosa infancia. Por aqueles días, se o lembrades, dous de nós levabamos o corpo sen vida deste mamífero de orellas afiadas, dentes cortantes e rabo longo, pendurando dunha panca: una vara longa e grosa que, coa peza amarrada polas patas no medio do pau, portabamos situándonos nos extremos. Petabamos nas portas das casas e en case todas nos daban unha propina (patacóns, doces…). Todo o que xuntabamos repartiámolo entre os da cuadrilla.
As xentes facían os donativos porque temían e repudiaban os raposos. Cando estes saían de cacería polas madrugadas podían arrasar varios galiñeiros, deixando morte e destrución como rastro detrás do seu paso, pois non só comían unha pita, senón que mataban todas as que lles daba tempo a aniquilar. Todos os capoeiros estaban en perigo. Mais se antes non era un delito pasear o animal morto, hogano tampouco, pois poucos exemplares sobreviven e por enriba xa non nos deixan ter nin galiñas nin capoeiros. Ai! O raposo: símbolo dos tobos do tempo!