V oaban nubes brancas aquel atardecer cando chegamos á casa con máis retraso do que tiñamos previsto. Cantaban os paxaros entre os ameneiros e loureiros preto da fonte, por cuxos canos saía auga con decisión e forza. Máis adiante, demorámonos no agro dos Carreró, entre Brión e O Montiño, escoitando os berros dos corvos entre os piñeiros e os eucaliptos. O miñato daba xiros e xiros en redondo sobre os campos dos Fríos e as cortiñas d’As Bouciñas. No aire había un arrecendo coma de velas ardendo no Día de Defuntos nos cemiterios e nas igrexas. No medio dun fondo silencio e case xa en penumbra, coa noite caéndonos enriba, ese olor a cera falábanos da calada memoria dos mortos, que agocha misteriosas historias nunca antes reveladas.
Cando avanzabamos pola pasantía de Faldexín de Abaixo, escoitamos voces que viñan de lonxe e acababan afogándose entre os piñeiros. Segundo nos iamos aproximando a O Souto, oíamos como Magdalena chamaba desesperadamente polo curmán Pepiño, mentres os gatos deitábanse co bandullo para arriba entre a palla dos alboios e os cans empezaban a ladrar en arameo. Despois dunha tortuosa travesía desde Vista Alegre pasando polo lugar de Brión até entrar no extremo sur da nosa aldea, logo de achantar coa bronca correspondente das nosas nais, e denantes de ir para á cama, nas cociñas agardaban bolicos con mel, unha torta de fariña de millo con torresmos, ou castañas e mazás asadas nas ascuas da lareira. Ás veces ían acompañadas dun jroliño de escuro viño tinto da casa, cando os vellos deixaban esquecidas as cuncas cheas ao carón do lume. Despois, xa no catre, o soño baixaba ao ritmo do asubío do vento entre as tellas na negra noite.
Como fan os santos, o regato tamén ten memoria. Garda en silencio dentro do seu leito imaxes que os mortos enterraron consigo para sempre. No seu humilde discorrer, o torrente recorda as historias que se urdían e desurdían no lavadoiro situado nunha curva da canle onde había un cambio radical de nivel no seu curso. Tamén lembraba o cheiro das suores, febres e catarros que estaban pegados aos nosos xergóns, feitos con casullas das espigas do millo ou coa la das ovellas.
Non vos lembrades, compañeiros, de cando durmiamos nestes xergóns que todos os veráns se puñan a secar sobre a herba da braña para arrincarlles a humidade e os cheiros dos nosos corpos? Onde van aqueles tempos cando fumabamos debaixo das viñas os pitos que faciamos coa babuxa do millo cando xa estaba seca?
Había un lavadoiro mellor feito a carón da fonte dos Ricos e outro nas Fontaíñas, pero tamén outro na desembocadura do regato que baixaba dende Miñortos e dos Laguchos. Estaba ao lado dun campo triangular con ameneiros do señor Gerardo. Até alí acompañabamos as nosas nais cando ían lavar as tripas dos porcos nos días da matanza.
E agora, meus compañeiros, dígovos que estou aquí, en Miñón, ao lado da nave que nalgún tempo foi o asteleiro de Luis Carolada antes de que se trasladase para Aguiño, e tamén a carón dunha pequena leira de Alberte, o dos Torrado, que traballaban os meus pais e máis tarde miña irmá Carme, e á vez fronte ao sitio onde estaba o aserradoiro dos Figueira, arestora convertido nun taller para arranxar e construír cubos para as bateas. Preto de aquí había unha curta corredoira por onde descendían desde a estrada para a praia e por onde tamén subían os carros de vacas cargados de argazo para estrar as leiras antes de labralas. Eran aqueles os días das gadañas e das forcadas. Nestes nosos tempos nestes lugares nos que xa ninguén se detén nin repara neles, reinan a maleza e os canaverais.