EN PRIMEIRA PERSOA | Escribe Rafael Quintía: «Se me permiten un consello de profeta en terra allea, veñan, vexan, sintan a forza telúrica deste recuncho»
31 oct 2021 . Actualizado a las 23:16 h.Falar da Costa da Morte é falar de Galicia, da súa esencia, da súa identidade e historia, do que é e porque é o que é. Por iso resulta unha empresa tan difícil, porque a Costa da Morte é un mundo en si mesma, un mundo que contén moitos outros, uns tanxibles pero outros intanxibles. Así que intentarei contarlles, coma se dunha bitácora de viaxe vital se tratase, que é para min, un home das Rías Baixas, este lugar da nosa terra e porque me namorei del.
O meu primeiro contacto consciente coa Costa da Morte foi na miña infancia. Corría o final da década dos 70 cando en compaña da miña familia emprendemos un percorrido por aquelas vilas mariñeiras que, na miña lembranza creativa de cativo, recordo cheas de redeiras, palilleiras, mariñeiros e misteriosos faros como aqueles que describía Julio Verne nas novelas que tanto me gustaban. Hoxe, vendo aquelas vellas fotos amarelas polo paso do tempo, traio a miña memoria anacos borrosos do noso itinerario por Cee, Laxe, Camariñas ou Fisterra.
Dende aquel entón perdín a conta das veces -días, semanas e algún que outro mes- que teño pasado percorrendo, descubrindo, gozando ou traballando nestas terras labradas polo Atlántico e peiteadas polo sempre presente nordés. Podo afirmar que o meu vencello con esta parte da costa galega vai máis alá da dun mero visitante esporádico para entrar no eido do emocional, do vivencial. Nela limpei chapapote naquel longo e negro inverno de tristura. Lembro estar enterrado ata a cintura na espesa masa de chapapote que cubría as praias de Lira. Aínda sinto a humidade no corpo de ter percorrido de xeonllos a praia de Carnota retirando galletas de fuel baixo a area. Recorrín os seus camiños como peregrino a Fisterra e a Muxía, ás veces andando e outras en bicicleta.
Enchín as unllas da súa terra escavando en castros e xacementos arqueolóxicos ocultos baixo un manto de toxo e xestas propios do mato amazónico. Como antropólogo fixen traballo de campo, falei coas xentes, comín e bebín con eles, escoitei as historias e vivencias que me regalaron con total xenerosidade, participei nas súas festas, alegrías e tristuras. Subín incontables veces ao sagrado Monte Pindo, perdinme entre as súas pedras na procura de vellas lendas e durmín no seu cumio baixo ese carreiro de estrelas que marcan o camiño ao Alén. Percorrín parte desa marabillosa ruta dos Faros, un itinerario que noutros países pagarían millóns de euros por telo, conservalo e promovelo. Vin a colosal Arca de Noé varada entre os penedos de Pasarela e Traba, bañeime no mar de Ardora en Corme, sentei no trono da Raíña Lupa en Mallou e como non, gozo cada ano e desfruto das súas praias, da súa paisaxe, gastronomía, patrimonio e, sobre todo, da súa xente.
Mascarón de proa
A miña relación con este mascarón de proa do país galego incrementouse nos últimos anos grazas á Fundación Eduardo Pondal, pois paso preto dun mes cada verán na aldea do Couto, en Ponteceso, dirixindo os diferentes campamentos culturais e campos de voluntariado que a Fundación, no seu inxente labor, promove cada ano. Aquí, neste epicentro da cultura galega no que se converte a aldea do Couto cando chega o tempo estival, podo gozar das bondades que me ofrecen as xentes, paisaxes e froitos dunha terra que foi considerada por séculos a fin do mundo pero que, en realidade, sempre foi centro do mundo atlántico. Aquí síntome ben, coma na casa, colaborando coa Fundación Eduardo Pondal e cos veciños e asociacións do Couto. Concertos, actuacións, obradoiros, festas, xantares, roteiros, exposicións, cine, teatro, música, ciencia... un sen parar, un bulebule de actividades que conforman, posiblemente, a oferta cultural máis diversa e extensa de cantas acontecen no panorama galego. Unha marea de participación social, vontade e ilusión que nin a Covid-19 puido deter. Como di o amigo Xurxo Souto, medre o mar!
A Costa da Morte, alén de ser unha das supracomarcas galegas con maior carga identitaria e atractivos culturais, é toda ela unha xeografía mítica, un universo simbólico onde a nosa cultura e a nosa cosmovisión como pobo zumega en cada pedra, cada furna, cada outeiro, cada fonte e cada recuncho desta fronteira de sal. Ás súas costas chegaron virxes en barcas de pedra, santas Mariñas saídas da espuma das ondas, cristos milagreiros traídos polo mar, santos que loitaron contra as serpes, sereas e monstros mariños como aqueles, eses si reais, que durante séculos cazaron os mariñeiros de Laxe, Corcubión ou Malpica, regando a nosa imaxinación de estampas épicas propias dunha novela de Herman Melville ou dun cadro de Lugrís. Neste recanto colgado no Atlántico, fin do camiño das estrelas, estaba o reino asolagado de Duio, a tumba da Raíña Lupa, a mítica Ara solis, os bosques nos que moraba o temible Vákner descrito por aquel bispo armenio do século XV ou o túmulo da terrorífica Orcavella.
Construción de milenios
A Costa da Morte é terra de prodixios e milagres, de científicos, de poetas e pintores, de santos, de santas, de mouras, raíñas, peregrinos... de homes e mulleres do mar que nestas latitudes adquiren a dimensión de auténticos seres míticos ou heroes. Un territorio construído culturalmente ao longo de milenios onde cada pobo e cada tempo foi deixando a súa pegada para que hoxe aqueles que saben ver o valor das pedras poidan conectarse co que fomos e co que somos, coa nosa historia e co noso presente. Dolmens, mámoas, petróglifos, castros, castelos, pazos, igrexas, aldeas, portos recollidos, praias e cantís castigados pola furia do mar e do vento desfilan ante os ollos daqueles privilexiados que se achegan a este microcosmos entre o Alén e o Aquén. Mais, teñan tino, a Costa da Morte e o seu palangre de vilas, aldeas e encantos engancha e enfeitiza.
Se me permiten un consello de profeta en terra allea, veñan, vexan, sintan a forza telúrica deste recuncho galaico, escoiten e falen coas súas xentes. É das poucas cousas que ben valen a pena neste cada vez máis inhóspito mundo da inmediatez, a superficialidade e o postureo. Sexan benvidos ao comezo do mundo.
DNI: Rafael Quintía. Nacido en Vigo no 1971, Quintía é economista, pero, sobre todo, antropólogo. É autor de numerosas publicacións colectivas e individuais. Ten recibido varios premios.