GENTES DEL FINIS TERRAE | A experta Tamara Rial Montes estudou o que ocorre en Zas, o seu municipio natal, con esta característica fonética. Pero as conclusións poden aplicarse en xeral ás novas xeracións
13 feb 2019 . Actualizado a las 05:00 h.Tamara Rial Montes (Suíza, 25 anos, pero criada en Zas) é filóloga. Ten os graos en galego e francés pola Universidade de Santiago. Tamén é profesora de galego no instituto de Bertamiráns, tras aprobar a oposición. Antes traballou no ILG, e publicou, entre outros, un artigo nos Cadernos de Lingua da Real Academia Galega titulado As sibilantes en Zas: análise dun cambio en proceso. Aínda que este traballo, moi técnico, xa ten uns meses, a RAG acaba de darlle de novo actualidade recuperándoo para as súas redes.
Tamara analiza o cambio nas sibilantes (fonemas /s/, /x/ e mesmo o /z/) en Zas a través de catro mulleres da localidade que pertencen a dous grupos de idade diferentes. Segundo explica a RAG na presentación do seu traballo, as rapazas novas non se diferencian das maiores na realización das sibilantes. Pero dáse unha situación que non aparece descrita en ningún traballo ata o momento: unhas presentan un trazo incuestionablemente ligado ao seseo, pero xa non o teñen. Parece estraño dito así, pero é un fenómeno da fala que só se pode entender «no marco dun proceso de cambio lingüístico, que está en marcha na nosa sociedade e que vén orixinado por dúas forzas distintas, o galego estándar e o castelán». Máis polo miúdo, as mulleres máis vellas manteñen o seseo de toda a vida, e as novas, non.
É curioso, porque parece que as mozas tamén o resisten, pero xa non é así. «Non, elas xa din zapato, por exemplo, e non sapato». Este tipo de comportamento lingüístico trasládase ao estudo co emprego dos símbolos que representan cada fonema, pero, para entendelo, baste o exemplo de pronunciar sunto en vez de xunto, samón en lugar de xamón, ou asiña en vez de axiña. E así, cunha morea de palabras. «Os novos, neste ámbito, xa non teñen seseo, estase perdendo. Non se dá esa distinción entre o son do xe e o do ese». Os maiores que sesean tampouco o distinguen, pero o curioso é que pasa o mesmo entre os que non sesean.
Isto pasa, moi seguramente, en máis sitios ca en Zas, sobre todo os da contorna, pero o estudo circunscríbese neste lugar. E, ademais, non había nada publicado ao respecto. «O seseo pérdese, pero é un cambio progresivo. O que ocorre nestes casos é coma se quedase un resto de seseo das xeracións anteriores, unhas características que subsisten».
Aínda que Tamara non pode ir máis aló das mulleres ás que gravou para extraer conclusións directas, no seu día a día, no seu lugar natal, explica que non coñece a xente nova que manteña ese seseo, algo que si ocorre máis, por exemplo, en zonas costeiras. Tampouco é que se trate dun fenómeno destes días, precisamente. De feito, Zas era, antigamente, Sas (ou Saas). Pola denominada hipercorrección de seseo, derivou en Zas. Ese corrixir ten un compoñente que mesmo se podería denominar social: como en castelán non existe esa variedade, ao velo como un «trazo vulgar da lingua», evolucionou cara a Zas. E así con máis palabras.
A perda deste tipo de fala débese, sobre todo, á influencia do castelán e do galego estándar. Tamén é certo que as novas xeracións están máis abertas ao contacto con outros falantes, xente doutros lugares de Galicia.
Nada que ver co contacto habitual de xente dunha mesma parroquia, sen porosidades con máis lugares, sinala Tamara. Todo vai sumando. Isto vale para o seseo e para moitas máis peculiaridades. «Ao final, as variedades dialectais empobrécense», explica. Os tipos de fala dunha zona determinada, cos todos os trazos que a identifican. Cada un destes trazos é unha variante: a gheada, muito por moito... A Costa da Morte é moi rica neste sentido, se cadra tamén polo illamento secular. Como evitar esa perda, esa desaparición para sempre? «Moi difícil», responde a filóloga. «Moita xente asume que a variante é incorrecta, e non é así». É unha riqueza fonética, lingüística, cultural... É básico, explica, que se vexa así dende a educación. E non está pasando.
Malia a súa xuventude, Tamara Rial gañou nada menos que cinco premios de calidade lingüística dos que convoca a Universidade de Santiago (Servizo de Normalización): tres por traballos académicos, un polo traballo de fin de grao e outro polo de fin de máster.