Antón Riveiro Coello: «Ao falar de emigración esquecemos o fracaso de xente que foi explotada»

Unha familia galega recibe unha carta de Río de Xaneiro que informa da morte no Brasil dun parente emigrado hai anos. A sospeita de que quizais foi un asasinato e non un accidente de tráfico, como asegura a misiva, acciona unha narración que se desenvolve en ambas beiras do Atlántico e que lle permite a Antón Riveiro Coello (Xinzo de Limia, 1964) pescudar en cuestións como a identidade sexual, os segredos familiares e a emigración. Con Hotel Carioca (Galaxia), o autor gañou o primeiro premio Álvaro Cunqueiro de novela.

—O pano de fondo desta novela é a emigración a Brasil. A emigración é un reservorio de historias de nós que semella inesgotable?

—Efectivamente. Mais cando falamos de emigración só adoitamos sinalar o éxito dos nosos nos lugares de destino, coas súas achegas ás economías das comunidades nas que se instalaron, e esquecemos o fracaso dunha boa parte de xente que foi explotada, marxinada, con serios problemas de adaptación polas barreiras lingüísticas ou culturais. E a ese desafío de se integrar no estranxeiro hai que lle engadir os atrancos para volver, como lles acontece a algúns personaxes na miña novela.

—A novela tamén toca o caso dunha emigración non tanto por motivos económicos senón pola necesidade de vivir a sexualidade sen unha represión abafante.

—Eu quería tratar a homosexualidade en anos de forte estigma social, sobre todo en vilas pequenas, onde a discriminación era aberta e o rexeitamento as máis das veces estaba cargado de violencia física e verbal. A homosexualidade vivíase nun medo constante, acompañado dun illamento por falta de apoio dos familiares. Por iso, o estranxeiro e as cidades adoitaban ser espazos máis acolledores e tolerantes, pola oferta cultural ou de lecer e tamén por unha maior diversidade de persoas e estilos de vida. Non debemos esquecer que a marxinación da homosexualidade aquí tiña apoio legal, e mesmo a OMS a considerou unha doenza mental até o ano 1990.

—A trama xira arredor dun asasinato, pero semella tamén un «macguffin» para falar doutras cousas importantes. Como encaixa eses temas e a súa formulación narrativa a través das tramas e personaxes?

—A historia parte dun feito real que me leva perseguindo dende rapaz e que trata dunha carta que chegou de Río de Xaneiro explicando que un meu tío viña de morrer nun accidente de tráfico. Esa noticia moveu os alicerces da familia e mesmo ergueu a sospeita de que fora asasinado. Ese é o punto inicial dunha novela que non é a historia da miña familia paterna, pero na que a miña familia paterna si está dalgún xeito, por inspiración e por actitudes e responsabilidades que se dilúen en tramas reais e outras totalmente inventadas. A escrita é un acto de memoria e, eu cando escribo, fágoo coma se estivese a lembrar imaxes vividas, aínda que procedan da imaxinación.

—Non é moi usual unha narración en segunda persoa. Por que esa escolla?

—Xa probara esa voz en Laura no deserto para falar da experiencia nun campo de concentración da protagonista e coido que o efecto foi positivo porque se le coma unha voz incisiva e desconfiada que está a pór sempre en dúbida o verdadeiro fondo das palabras da protagonista. En Hotel Carioca parte da narración preséntase dende a perspectiva da personaxe, o que lle permite ao lector meterse na súa mente e acadar unha ollada íntima dos seus pensamentos e percepcións, pero coa sensación de que esa posición está un punto por riba da voz de conciencia e convoca a complicidade de quen le.

—E tamén hai literatura dentro da literatura, como en «A quinta de Saler»...

—Si, como xa fixen noutros libros hai un xogo metaliterario onde o texto é o resultado final e tamén o proceso que leva a el, pois non tanto conto unha historia como a forma en que esa historia se vai transformando en escrita. A novela vira sobre si mesma. Pero Hotel Carioca tamén acolle dentro de si outra clase de novelas como poden ser unha de formación, unha psicolóxica ou unha policial. Iso si, o feito metaliterario talvez se deba tamén a unha concepción lúdica da escrita, sen esquecer que esa ficción non sae da nada, senón da vida e da experiencia.

---

---

---