«A vixilia do bosque», «o sismo, o suave tremor» da poesía de Álvarez Torneiro
CULTURA
O selo Kalandraka, baixo a coidada edición da filóloga Teresa Seara, segue a sacar á luz nova obra inédita en galego e en castelán do escritor coruñés
22 ago 2024 . Actualizado a las 05:00 h.O próximo 8 de outubro cumpriranse cinco anos do pasamento do xornalista e escritor Manuel Álvarez Torneiro (A Coruña, 1932-2019), unha voz única na poesía galega recente e que deixou unha fonda pegada no lector, que tanto o bota en falta. Esa nostalxia non é aínda maior grazas ao pacto non oficializado que o poeta mantiña coa filóloga e estudosa ourensá Teresa Seara, a quen entregaba os seus manuscritos para que lles fixese unha primeira revisión que despois el volvía mirar e retocar. «A cousa quedaba nalgunhas grallas menores, porque a súa calidade lingüística era marabillosa, só era un pouco caótico coa puntuación. Se acaso, discutiamos detalles, matices sobre pequenas rimas internas, porque el traballaba moito o ritmo do verso e tamén fonicamente», lembra Seara.
Como Torneiro escribía moito e non tiña présa en publicar, adoitaba enviarlle a Seara —polo seu aniversario en novembro, case como agasallo— un dos seus cadernos: «Cando chegaban a min, eran en verdade libros xa moi traballados, ultimados, co seu título, estrutura, citas e textos, aínda que a el lle gustaba darlles novas voltas», porque a ansia de velos nas librarías non lle quitaba o sono. Son estes «xenerosos obsequios» os que, da man do selo pontevedrés Kalandraka, nas exquisitas coleccións Ut Pictura Poesis e, sobre todo, Tambo, están aflorando postumamente.
No 2020 foi Clave de bóveda, e nos últimos meses apareceron Travesía del conocimiento e A vixilia do bosque. Foi Travesía del conocimiento unha sorpresa dobre: primeiro, porque había anos que Torneiro non facía versos en castelán, e segundo, porque as súas páxinas aparecían embelecidas con colaxes elaboradas polo propio poeta, que confeccionaba sen ningún tipo de pretensión de transcender, que levaba a Teresa Seara «como outro agarimoso regalo». O certo é que Torneiro foi pintor nalgún tempo —ata participou en concursos artísticos— e dicía que, secretamente, sempre quixo converterse nun bo debuxante, ata o punto de que era un dos seus soños frustrados. A raíz do libro, a libraría Biblos de Betanzos, coa colaboración de Seara, organizou, o pasado maio, unha exposición con catorce destas pezas, que non por humildes e delicadas deixan de posuír a súa doce potencia expresiva.
Esa aparencia donda tamén está na súa poesía. A súa escrita é unha celebración da vida, confirma Seara, sen evitar por iso a parte aciaga, o malo, pero sen refocilarse, só porque existe, por manter a memoria do tempo de chumbo que lle tocou vivir, porque hai aí unha ensinanza, porque axuda a vivir, a medrar, forte. O poeta, dicía el, é un transmisor da memoria. A memoria sentimental, afectiva, histórica... Non lle fan falta pancartas nin proclamas a Torneiro para acadar este obxectivo: «A mensaxe é sutil, vai pousando na lectura, e non sempre á primeira. A palabra, para el, é o epicentro dende o que expandirse, chegar a outros lugares. E faino movendo, conmovendo. A poesía de Torneiro é un sismo tranquilo, o suave tremor, pero que vai callando lentamente», argumenta Seara.
«Unha maior densidade existencial, unha voz máis cansada»
A vixilia do bosque chegou ás mans de Teresa Seara en novembro do 2017, apenas dous anos antes da morte de Manuel Álvarez Torneiro. De feito, nesta ocasión, o libro xa non volveu a el, o poeta non chegou a ver o labor de revisión. Escribírao despois de moitos meses de enfermidade. «Nos seus versos xa se albisca que a vida se vai acabando —corrobora Seara—. É un texto máis memorial, dunha maior densidade existencial, unha voz máis cansada abrolla nas súas páxinas. Porén, e por iso mesmo, hai maior lixeireza na arquitectura do poema, na linguaxe. Torneiro tende a facer poemas densos, longos, con moita adxectivación, algo que non atopará o lector agora», advirte.
O autor amosa en A vixilia do bosque un territorio no que a vida se esgota, unha estación termini, e faino con asunción de realidade, resignadamente, pero non dun xeito que pretenda xerar anguria no lector, senón naturalmente. Cara ao final dos seus días, Torneiro recoñecía que xa non escribía moito, faltábanlle as forzas, pero iso non indica que baixase a garda, recalca a profesora. «O seus niveis de creatividade e esixencia eran altísimos, e non minguaron nunca. Hai poemas que escintilan absolutamente redondos nesta obra. Torneiro é deses poucos escritores que acadaron un mundo propio, e que, no seu caso, se sustenta nun intenso amor pola natureza, pola música, pola lectura, e ese mundo está presente en A vixilia do bosque. Construíuno pouco a pouco, caladamente, contra corrente, naquela miseria cultural da posguerra española, contra o que se permitía. E con moita dificultade, partindo desde a temperá orfandade e as graves carencias económicas que padecía a familia. Ocorría, ademais, que a súa proverbial humildade e sinxeleza estaban pelexadas con calquera demostración. Pero sempre podes aprender algo del», afirma Seara.
En A vixilia do bosque, o poeta intérnase na foresta —entre as árbores que el mesmo fotografaba para logo recortar e usar nas súas colaxes— en pos da sabedoría sandadora da natureza, para edificar un hábitat no que repensarse, liberarse e, á fin, sobrevivir.
«Salvará a beleza / a mesura vermella das cereixas, / o feitizo / dos espellos cruzados, / a sombra enfeitizada polo fulgor de Händel, / os textos do trebón abandonados / nos sillares da tarde, / o diamante único / nas camposas do reino / onde caen as nubes / e un maio moi azul / di mentiras fermosas». Palabra de poeta.