Lembra a diario a Vicente, militar que faleceu no accidente aéreo do Yakolev-42
25 mar 2023 . Actualizado a las 05:00 h.A Pura Canda Gamallo, que mantén aos seus 81 anos a frescura das lembranzas intactas e un sorriso tinguido ás veces de nubes de tristeza, poucos son os que non a coñecen na contorna. Nada na aldea de Gondoriz Grande (Vilatuxe-Lalín), foi nai de doce fillos; «que se di pronto», argumenta. Conta na actualidade con oito netos e unha bisneta. «Valentina, unha preciosidade, metade polaca e metade galega», subliña. Atrás quedan tempos de traballo, pero tamén de sorrisos e alegría que, di, se truncaron aquel fatídico 26 de maio do ano 2003, data en que faleceu o seu fillo Vicente, militar de profesión.
—Dende logo que exemplifica o termo de nai de familia numerosa. Doce fillos non era moi habitual, non?
—Eran anos en que as familias tiñan moitos rapaces; seis, sete, oito,... pero doce penso que non había moitas. Cando lle dicías a alguén que tiñas doce fillos a xente mesmo se asustaba, pero eu non tiña tempo de pensar niso. Traballo non faltaba, pero tamén é certo que os rapaces maiores ían botando man dos pequenos. Foron tempos moi felices aínda que só me centraba en pensar en biberóns, en lavar cueiros e facer comidas, pero dende a morte de Vicente xa non son a mesma persoa. Non o son eu, e penso que seus irmáns tampouco.
—Fala deses anos de crianza con alegría, pero os tempos serían duros?
—O realmente duro non é criar a doce fillos, o é perder a un deles, e nesas circunstancias en Turquía, cando volvía despois de catro meses de misión en Afganistán. Iso foi e é o máis duro. Logo os traballos da casa moitas mulleres fixeron o mesmo que eu. Afortunadamente tiñamos unha casa grande que tiña lavadoiro e alá iamos coas tinas de roupa... O máis difícil era secala ao redor da lareira.
—Imaxino unha cociña de leña con potas de grandes dimensións.
—Pequenas non eran (sorrí), pero nunca faltou comida para nós nin un prato quente para quen chegara de fóra. E pódoche dicir que á porta da casa petaba calquera e comía. Eu era unha muller penso que moi apañada. Se tes tres ovos e tes que darlle de xantar ou merendar a quince? Non vas partir os ovos en quince anacos, non? Pois mira con leite, auga e fariña facía unhas fontes de chulas que fartaban a todos.
—Unha cousa que me sorprende é que lle fala aos fillos en castelán, sempre o fixo?
—(Ri). É o costume. Tamén lles falo en galego, pero vouche explicar o asunto. Con nós viviu sempre, e ata a súa morte, Amparo, que foi a muller que criou ao meu home Carlos, e ela sempre lle falaba aos rapaces en castelán para que cando fosen á escola xa o soubesen, e non chapurrearan metade galego e metade castelán. Por iso nós na casa lles falabamos en castelán. O galego xa o aprendían coa xente da nosa aldea. Algún veciño, ao mellor, nunca o entendeu... Sei que mesmo nos chamaban «chulitos» polo feito de falarlles en castelán, pero fixémolo só polo ben dos rapaces, e penso que non lles foi nada mal.
—Coa perspectiva que dan os anos e se puidera escoller, volvería a ter unha familia tan numerosa?
—Sen dubidalo un instante. Unha familia numerosa é unha bendición e un encanto, e non a cambiaría por nada do mundo. Eu repetiría todos e cada un dos momentos que me tocaron vivir cos rapaces pequenos, aínda que non faltaron os traballos e algún desgusto e mesmo teño as mans gastadas de tanto lavar, xa que daquelas quen falaba de ter unha lavadora na casa. Eu son unha persoa moi crente e practicante e sempre lle pido a Deus fortaleza para continuar, mesmo en momentos que foron moi duros para min e para os meus, e sempre me axudou.
«Nesa viaxe fixeron moitas cousas mal e deberían de recoñecer os seus erros»
O recordo de Vicente, un dos 62 militares falecidos ao estrelarse en Turquía o avión Yakolev-42 que os traía de volta á casa despois de catro meses en misión na Forza Internacional de Estabilización en Afganistán, xurde ao longo de toda a conversa mentres Pura rememora aqueles anos de crianza dos fillos. «Nunca percibimos ningún tipo de axuda extra máis alá dos descontos que nos facían por ter unha familia numerosa», explica.
Orgullosa recita o nome de todos e cada un deles, e mesmo o mes en que naceron; «antes sabía as datas exactas, pero agora iso xa me costa algo máis», comenta cun sorriso. Trinta e tres anos permaneceron na casona da finca de Mouriscade, propiedade entón da Deputación, onde traballaba Carlos Agulló, o home de Pura. «El traballaba alí e nós tiñamos uso de vivenda e tamén da horta onde cultivaba de todo, e tamén tiña unha vaca, porcos e galiñas para sustento da casa», di. Tempos preñados de fermosas lembranzas truncadas por aquel fatídico 26 de maio; «chamou Vicente dicindo que ía subir nunha tartana que os traía de volta para a casa despois de catro meses de misión, e foi a nosa última conversa con el», recorda con néboa nos ollos Pura.
Non entende que se lles quixera mentir sobre o accidente acontecido en Turquía, sobre unha aeronave que non estaba en condicións de voar e á que subiron os 62 militares: «o propio Vicente díxome que era unha tartana, e aínda así tiveron que usala». Recoñece o traballo e o movemento emprendido polas familias das vítimas para intentar chegar ao fondo da cuestión. «Se non fose pola unión das familias non estaría Vicente descansando aquí xa que nos mandaran a un compañeiro militar de Madrid. Fixeron as cousas mal e deberían de recoñecer os seus erros», remacha.