Juliana Novo, de 101 anos: «Ía andando co saco ás costas desde Bares ata as feiras a Viveiro ou Loiba»

Hai algo na mirada de Juliana Novo Mariña que recorda aquela rapaciña que lle agachou o can ao cura debaixo dun paxe para despois ofrecerse a rescatalo a cambio de dúas pesetas. «Iamos á festa, un veciño tiña unha rubia [un coche coa carrozaría de madeira] e custaba dúas pesetas», lembra. Houbo máis trasnadas, coma cando ela e unha amiga fixeron pasar unha vara de pescar do seu pai por unha cobra, para susto «de dúas velliñas, tía e sobriña, que estaban esfollando millo... empezaron a berrar ao vela!». Cóntao coma se acontecera onte, co mesmo sorriso daquela pícara, e case transcorreu un século. Juliana cumpriu 101 anos o 26 de marzo. Naceu na Vila de Bares, «no medio do pobo, na casa de Rosa de Miguel», súa nai. E nunca saíu da Estaca.

«Fun á escola ao Porto [de Bares], con dona Carmen. Ás demais poñíaas de xeonllos na area, e elas preguntábanme que lle daba á mestra para que me tratara tan ben. Pois que todo lle aprobaba e todo lle sabía...». Igual de rápido aprendeu coser, «con María da Jaina», no Porto. E con 13 anos foi para Loiba, con outra costureira. «Xa tiña dous irmáns pequenos e non quería estar lonxe deles, a primeira semana fíxenme a enferma para vir para a casa, corría coma un lóstrego... e non volvín. Vía o faro de Bares desde O Cadaval e dicía ‘quen me dera ser un paxariño para pousarme naquel campiño da Estaca...'».

Seus pais eran labregos. «Foron traballadores, pero non sabían administrar, ata que cheguei eu e fun levantando todo». Aquela rapaza miúda non tardou en asumir as responsabilidades familiares. «Eramos sete irmáns, agora quedamos catro... Ía andando ás feiras e aos mercados, e unha vez acabei presa no cuartel da Garda Civil, por levar máis do que me tocaba no estraperlo... Foi por traerlle aceite ao cura, que mo pedira, por facerlle o favor», relata. Tiña un pequeno comercio de roupa, e nas feiras cambiaba lenzos por trigo e millo. «Había que ir co saco ás costas a Viveiro, Galdo, Mañón, Loiba...».

Tanto esforzo tivo recompensa. Juliana, que tamén cosía polas casas da Vila, foi quen de xuntar as 17.000 pesetas dunha débeda que acumulara a súa nai. «Cando o souben estaba embarazada de sete meses [...]. Prestoumas meu tío, que viñera da Habana, hipotecando o prado de Fontao, o mellor que tiñamos, e funas desempeñando, de feira en feira, tratando vacas, becerros, cabras, ovellas, porcos...». E recuperou o prado no que aínda hoxe bota patacas e fabas. E cando acaba cansa, por non dar a volta e volver por onde entrou, métese por debaixo da barreira quitamedos e sae á estrada. Hai uns días veuna o médico ao pasar.

Con 101 anos, o traballo segue sendo a súa vida. Casou con Juan, «de Santa Eugenia de Ribeira», a quen coñeceu na Casa da Carabinera, unha taberna do Porto, cando estaba no servizo militar, e non parou de ir ás feiras. «Cambiaba tazas de castañas por trigo. Ía e viña cargadiña, non había cartos para o coche. Teño chegado de Moeche ás tres da mañá, soliña, parábanme os gardas, pero deixábanme seguir...». Aos 58 anos quedou viúva, con dous fillos, e aos 61 partiu unha perna: «Ía coa burra, que era mansiña, pasaba un coche de leña, caeu un cacho, a burra tirou de min, envolveume coas cordas e levoume arrastro. Non volvín ser a mesma. Teño doce tornillos no óso».

Seu pai emigrou á Habana e, xa de volta, morreu con 55 anos, logo de caer dun piñeiro. Súa nai chegou aos 96. A Juliana, máis que os anos e o traballo, pésanlle as perdas: «Meus pais, meus irmáns, as miñas filliñas [as dúas levaban o nome de Trinidad, igual que a súa irmá que tamén morrera de nena], o meu neto [Sito, fillo da filla coa que vive], e Pabliño [o xenro], que era un santo, a mellor cousa que había na vida...». E a súa amiga María Asunción, á que tamén lle tocou despedir. «Eramos quince ou dezaseis do mesmo tempo, e xa só quedo eu [...]. Ás veces digo ‘para que durar tanto, canto máis vivo máis disgustos teño'». De solteiras, no salón do Porto ou no da Vila, sempre tiñan con quen bailar, «aínda que houbera mellores mozas».

«Nunca reñín con naide, e todo o mundo me aprecia». Así foi sempre, ata nas feiras, onde atopaba quen lle axudara. «Pasei máis fame... maiormente de pan. Teño ido a Viveiro, á praza, en aiunas e volver en aiunas para a casa. Faciamos o caldo con berzas, unha taza de arroz e fariña de millo. Ata que veu o Nitramón [abono] non se collían patacas, tiven que ir buscalas ás costas a San Claudio, con Emilia do Rego e Esperanza», narra. Peixe si que comían. «Chicharróns... consolaban! Iamos aos lámparos, ao Coído, e aos percebes, ao primeiro levábanos para a terra, pero despois xa se comían». Ten quedado moitas veces sen pan e sen leite para que o comeran os seus irmáns (Aquilino, de 90 anos, vive con ela; Josecho, de 87, tamén reside na Vila; e Pancho, de 85, en Celeiro).

Juliana coñeceu outra Estaca de Bares: «Había unha carretera cativeira, estreita, todo o que hoxe está a monte plantábase, no Porto había tres ou catro barcos do bonito, e hoxe nada...». O seu fillo traballou na construción da base americana, e ela recorda «o bo trato que había con eles, canta amizade fixeran co meu neto!». «Xa tiñamos o miradoiro, aquí na Vila, e xuntábase aí a xente para conversar e ver os barcos. Agora xa non hai ninguén», comenta con melancolía. Tamén recorda os tempos da Guerra Civil: «Aquela vez que viñeron cun coche buscar eses homes e foron ata O Barqueiro, e estiveron escapados ata no Coído... Meu pai tamén estivo escapado». Aquel recordo entúrballe os ollos.

Quitando as excursións por cidades e vilas galegas, anos despois de quedar viúva, botou a vida na Vila. «Agora estou moi ben, teño o que quero... os fillos, os netos, os bisnetos...», agradece. Sen perder ollo á terra de millo: «Hai que cavalo, aterralo e despois, en outubro, collelo, estanocalo e esfollalo [...]. Hai uns días fun plantar fabas. Limpei o terreo, que estaba a bravo, e ao non ter esterco botei cinza». Aquel día, a súa filla berroulle ao chegar á casa. Eran as nove e media, case de noite. «Non mirei o reloxo, pasóuseme», escusouse.

---

---

---