Estamos feitos dun misterioso conglomerado chamado memoria. Unha substancia dura e consistente, con virtudes de rocha ancorada na terra, pero á vez maleable coma un barro esponxoso. Ninguén camiña pola vida sen esa equipaxe. Botámola ao lombo dende que espertamos. Avanzamos polo presente, proxectamos futuros incertos, pero cada día nos sorprende un vento clandestino, sempre no intre máis insospeitado, que nos percorre a faciana co seu tacto de follas secas. Ese é o material preferido do escritor: a lembranza, a experiencia vivida. A imaxinación procura os seus nutrientes neses fondos abisais. José Ángel Valente, mentres observaba o solpor no seu eirado almeriense, esforzouse un día en comprender o círculo dunha bandada de pombas coas ás pintadas. Tomaba notas para Perspectivas sobre la ciudad celeste, un fermoso texto sobre a luz e o sentido das azoteas no oriente andaluz, que por alí chaman terraos. Escribía sobre un manto de «respiraciones sumergidas», deitado no alento dos antigos moradores do lugar, atento a «las tenues, no visibles, membranas de su espíritu». En xullo cumpriranse vinte anos do seu pasamento. Ás veces fantasío coa idea dunha viaxe ao pasado para presentarme, en calidade de alumno torpe e incorpóreo, nos momentos en que o poeta tentaba descifrar esa luz do solpor que se reduce ao poñente. Para recibir as súas ensinanzas sobre a memoria e atanguer, aínda que sexa só por un intre, os enigmas que alimentan o seu mecanismo. Valente era un místico tenso, un sabio que entendía esa engrenaxe.
Está regresando a vida ás rúas con fame atrasada, necesitada de alegrías, con pasos medio atropelados. Ten a súa lóxica: somos moitos reanimando a liberdade. Volvemos por fin a atoparnos e todo son expectativas, aires de explosión inminente ante un verán que este ano debería durar seis meses. Pero hai algo contrafeito neste entusiasmo que temos agora por coller sitio na terraza cando hai semanas estabamos arrasando co papel hixiénico, un salto da turbación á euforia que corre o risco de ensombrecer un tipo de memoria que adoita ser moi feble: a recente. Pensamos que sairiamos mellores desta e moitos sosteñen agora o contrario, pero o único seguro é que estamos saíndo como podemos das sombras. E quizais cunha certa desorientación respecto á magnitude da dor que aínda queda por procesar. Nada en contra desta alegría tan imperiosa e necesaria, pero en casos de excitación colectiva hai que pensar nos tristes e nos lentos, esa multitude desautorizada. «Soy débil. No sé dónde apoyarme. Vacío está de todo ser el aire. No estás. No estoy. Qué giratorio cuerpo el de la nada». En No amanece el cantor, o mellor Valente asinou unha descomunal elexía a raíz da morte do seu fillo, unhas prosas mínimas que condensan o tempo sen atar da desgraza, o baleiro da ausencia, un pesar xigantesco. Non podemos ser tan rápidos e desmemoriados. Aínda se escoita pola rúa a respiración somerxida dos que partiron, o seu longo adeus. Que estraño isto de cuadricular praias e chorar ausencias. Canta luz hai estes días.