Víctor Freixanes, presidente da RAG: «Aos 15 anos dixen na casa que ía falar galego e botáronse a rir»

Vai de negro, pero non se recrea no loito. Axiña quita a chaqueta e o ricto institucional, pero non a bufanda nin o sorriso. É parte do enxoval do estilo de Víctor Fernández Freixanes (Pontevedra, 24 de agosto de 1951), que desprega a conversa moito máis alá do seu despacho de traballo na Real Academia Galega. «Esta é unha institución cun valor obxectivo dentro da historia da cultura galega desde o 1905, 1906. Estar á fronte da Academia é unha honra, pero tamén unha responsabilidade, e asúmoa. Mentres estea aquí de presidente recoñezo que incluso me reprimo en moitas opinións», confesa o escritor, xornalista, editor e profesor, que afirma que na cultura galega «sobra retórica e falta pensamento científico». En La Voz, recorda, comezou a escribir no 76, ao pouco de publicar Unha ducia de galegos. Cando escribiu ese libro de conversas con doce persoeiros galegos, que esgotou os tres mil exemplares en tres meses, Freixanes tiña 24 anos. «Eramos sete irmáns na casa e eu o primeiro que ía á Universidade. O meu pai dixo: 'Tes que sacar unha beca, se non nós non podemos sosterte'. Eu fixen bacharelato de ciencias, pero ao chegar a quinto descubrín a literatura. Empecei a ler a Rosalía de Castro, Valle-Inclán, Albert Camus... García Lorca, toda a xeración do 27.

­—Poesía é Vicente Aleixandre, sinalou.

—Si. Á miña muller ligueina co título dun libro de Aleixandre!, Espadas como labios. Con ese título, o libro xa pode ter as páxinas en branco. Tamén recordo Mi hermana Antonia, o conto de Valle-Inclán dun estudante en Santiago que fai un pacto co diaño para namorar unha rapaza.

—A literatura foi o primeiro amor?

—Si. Pola noite, miña nai pensaba que estudaba e eu facendo versos. Meu pai quería que eu fose arquitecto. De feito, un dos meus irmáns fíxose arquitecto. Eramos sete irmáns, homes, pero dous, os Freixanes, da primeira muller, e os cinco seguintes, da segunda. Eu non falaba dela como madrasta, senón como nai.

—Non era unha madrasta de conto.

—Non, non, aínda que tiña un carácter moi especial. Pero con todos.

—Vostede é arquitecto da palabra.

—Se queres velo así... Cando anunciei que quería facer letras, meu pai levou un desgusto. «Pero que queres facer?». E con inxenuidade dixen: «Quero facer Filosofía e Letras, porque me gustaría ser escritor». E o meu irmán Freixanes, que estaba detrás da porta, díxolle: «Eu quero ser pintor». O meu pai non se suicidou aquel día de milagre... Marchei a Santiago e o primeiro ano de Filosofía e Letras saquei, de cinco asignaturas, tres sobresaíntes e dous notables, pero non me deron a beca. E fun ver a Isidoro Millán...

—Fala moito, entre os seus mestres, de Filgueira Valverde.

—Si, pero Filgueira viña pouco a clase. Pasáballe como a Castelao, daba unha clase e descubría a perspectiva. Dicía Max Aub que un é de onde fai o bacharelato. Píllate na adolescencia, que é a autodeterminación do ser humano. Nese momento hai profesores que acenden luces. Isidoro Millán deunos a cinco que viñamos de ciencias unhas clases que me deixaron impresionado. Foi para min a descuberta do mundo homérico, micénico, cretense, ese mundo de Troia que para min eran as películas do Principal. Aquel profesor deulle sentido a todo. Aos meus alumnos eu contáballes estas cousas: «A guerra do Golfo é a de Troia!». Unha guerra comercial, por máis que inventen a Helena. Na guerra do Golfo, Bush é Agamenón.

—Móvenos máis a ambición que o desexo?

—Si, case sempre.

—A que lle recorda o momento actual?

—Á apocalipse de San Xoán. O caso é que a literatura é un espello da humanidade. Dámoslle voltas sempre ao mesmo. A cultura occidental está montada sobre catro pés: a cultura clásica, grecolatina, o mundo homérico fundamentalmente, o mundo artúrico, o xudeu e o asiático. Aí está todo. Teño un conto no que Caín avanza polo deserto e a sombra do anxo segue os seus pasos. Aí pode haber unha novela.

—Recorda á serie «Misa de medianoche».

—Mirarei a serie...

—Aínda non me dixo por que lle denegaron a bolsa con tan boas notas.

—Isidoro Millán díxome que era porque na miña familia había antecedentes negativos. Na Guerra Civil, ao meu tío Joaquín paseárono; meu tío Antonio escapou para Venezuela, o tío Saturno era do Socorro Rojo e estivera na cadea. Eu sabía que ao tío Joaquín o mataran na guerra, pero na casa silencio, non se falaba diso. As miñas tías, todo o día rezando. Iso está na miña novela Cabalo de ouros.

—Existimos porque temos memoria?

—Sen dúbida. A memoria é fundamental para a nosa identidade persoal e colectiva. E cada un de nós é fillo do seu tempo e das súas contradicións.

—Somos máis fillos do noso tempo que dos nosos pais?

—As dúas cousas. É como a historia da lingua galega. Resólvese nas casas? Non só, a lingua é un problema do tempo que vivimos, da globalización. Os rapaces que escoitan galego na casa moitas veces ábrense ao mundo e socialízanse doutra maneira.

—Perden entón o galego fóra?

—Non o perden. O galego está aí. Hai un momento na nosa vida, e volvo á adolescencia, no que empezas a facerte preguntas e decides que queres ser. Eu son neofalante, foi algo que sorprendeu a algúns cando o dixen na Academia. Na Pontevedra dos 50 e 60, en que cres que se falaba na casa? En castelán. Moitos da miña xeración non somos Balbinos. Vivindo nas cidades do franquismo mandaba o que mandaba. Onde estaba o galego? Nas tabernas, nas cancións... Cando o meu irmán Jose e mais eu con 15 ou 16 anos anunciamos un día na casa que iamos falar en galego, o persoal escarallouse de risa. Co galego que eu traía da memoria, da infancia, un galego acastrapado, púxenme a estudar a lingua, a peneirar... e descubrín cousas interesantes. Con 23 anos tiven a sorte de atopar en Santiago un entorno afectivo, fantástico, o grupo do Burgo das Nacións. Débollo case todo a eles. Aí estaba Xosé María García Palmeiro, Pérez Barxa, Ramón Villares, os Portomeñe, os Cancela, Luís G. Tosar... Santiago daquela era un crisol onde cabían todas as Galicias posibles.

—Aprendeu a falar galego de mozo?

—Moitos eramos neofalantes e recordo o galego cos pronomes todos patas pa'rriba. Iamos a clases clandestinas de galego nos altos do sobrado que tiña o bar Cantábrico. Un día alguén dixo: «Que vén a policía!», e escapamos polas ventás. Era unha sensación entre abraio e cabreo. A lingua galega acabou sendo na nosa xeración o símbolo das liberdades.

—«O peor galego é o que non se fala», como din no «Dígocho eu»? Moléstalle se non son normativa, se non digo «grazas», por exemplo?

—Para nada. O peor galego é que non se fala. Eu o grazas dígoo porque son académico. E dígolle aos compañeiros do Bloque: «Ollo, cada vez que dicides Galiza deixades fóra ao 80 % da poboación, que di 'Galicia'». A lingua son os falantes. E a lingua é algo que facemos e no que traballamos todos os días. Tampouco se pode traballar de orella. Os señores políticos deberían ter un respecto polo idioma e falalo con precisión.

—Ten algún conflito co castelán?

—Ningún. Eu non me sinto estranxeiro en castelán, pero optei polo galego. Prodúceme noxo esa xente que non é capaz de recoñecer o valor de ter un idioma propio. Non aturo os que din que impoñemos o galego ou que se vai perder o castelán. Por favor! E no decreto do plurilingüismo hai cousas absurdas. Como vas prohibir que as matemáticas se dean en galego?

—Como de grave é a situación da lingua?

—Cuantitativamente, perdemos falantes porque morren os vellos. O gran desafío da lingua galega é, primeiro, a xente nova e aí o discurso dos neofalantes é importante. Segundo, as novas tecnoloxías. A miña xeración deu a batalla nos medios de comunicación, agora son as redes sociais. Estar aí é fundamental. Mais nunca houbo tanta conciencia lingüística. A batalla da lingua é dura, pero non estou para funerais. Aos funerais non se apunta nin Dios!

—Descubrín por un perfil recente que fixo Malores Villanueva que é moi de tangos...

—Si. O meu avó Saturno reunía as fillas o día de Fin de Ano, e ao volver da misa do Galo poñíaas a cantar tangos, que sei moitos pola tía Carmiña. Eu son moi de Piazzolla. Incluso no piano atrévome a tocalo. De nenos tiñamos unha pandilla en Pontevedra que se chamaba o club Lámbrica, onde estaban Rosario Álvarez Blanco, Carlos Piñeiro, Xaime Iglesias...Hoxe temos un grupo de WhatsApp, o dos lambricos.

—No galego todos somos conversos?

—Dicíao Otero Pedrayo. Hai que reivindicar os neofalantes. Eu digo con humor: «Temos mérito!, iso de nacer co galego aprendido na casa, ese galego precioso da aldea, que doado é. Nós tivemos que resucitalo». Ningún dos meus libros está escrito co dicionario. A lingua das miñas novelas nace do que fun escoitando. A palabra lentura era para min literaria ata que na casa da aldea tiven que darlle a volta a terra... E a señora Peregrina díxome: «Ai, agora deu coa lentura». A lentura é esa terra quente e húmida que cando metes a man é como o sexo da muller. Non deixo de falar, son un meandro... Outro día falaremos dos anos como editor. O que máis me interesou sempre foi a literatura e a historia. O triángulo inscrito na circunferencia é unha ficción histórica desde o disparate, pero tamén é unha parábola do país. As miñas novelas sempre acaban mal.

—A vida tamén... ou non?

—Porque morres, pero a min sempre me foi moi ben na vida. Son moi feliz. Estou coa miña parella desde o 71. Un mérito.

—O segredo desa perseveranza no amor?

—A lealdade mutua. Comparto a frase de Almudena Grandes: «Non hai amor sen admiración». Pensa o mesmo a miña muller.

—De Pardo Bazán era o primeiro libro que mercou, contoume unha vez, e Rosalía estivo entre as súas primeiras paixóns como lector.

—O primeiro libro que merquei foi Los pazos de Ulloa. E impresionoume Follas novas, o poema do cravo... «Unha vez tiven un cravo cravado no corazón»... Ás veces, unha ferida dálle sentido á propia vida.

—Non hai arroz con leite como o que fai Fina Casalderrey...

—Non, nin mellores empanadas.

—Vinte anos non é nada, como di o tango. E 70?

—Aínda menos!

---

---

---