Nun xantar na Coruña xunto á fonte do Desexo, o noso novo Walt Whitman confesa: «Lixeiro» salvouse grazas, sobre todo, a dúas persoas que confiaron na obra deste «fillo» de Annie Ernaux
16 mar 2023 . Actualizado a las 16:10 h.O lume interior de Lixeiro é capaz de soster unha infancia, a adolescencia, un cadro hiperrealista de familia, un futuro que ten pai e nai. O seu autor, Ismael Ramos (Mazaricos, 1994) veu á Coruña o luns, despois de recibir o Premio Nacional de Poesía Joven Miguel Hernández, centos de chamadas e mensaxes (e contestalas todas); despois de dar clase pola mañá en Santiago. Vén sen comer, coa mirada chea. Vén con algo de neno perdido no interior dun trench, firme pero lixeiro no andar das palabras e dos pés.
É un verso esa forma que ten de pasar os dedos polas ondas de pelo que lle caen pola fronte. Auga das fervenzas.
Con 6 anos, a infancia de Ismael rompeu na Coruña. «Foi un verán, desde o verán [dos 6 anos] ata novembro, que para min foi horrible, paseino fatal. Eu viña da Picota e odiaba estar aquí», confesa. A súa nai, que daquela tiña 25 anos, traballaba de camareira en hoteis e limpando bares en Riazor ás cinco ou seis da mañá. Esa vivencia inspira o poema 1999, ese contexto toda a obra de Ismael. «Recordo que polas tardes miña nai estaba cansísima, como para estar cun neno de 6 anos...». Aquela época quedou atrás cando a familia marchou para Noia. «Alí —recorda el— as cousas melloraron».
Non proba o pan mentres lle vai quitando a miga ao tempo da infancia. Na súa obra, a nenez non é ideal, é codia dura de roer. Pero ten a dignidade da man que frega a louza. «A infancia téñoa moi desidealizada», di. Era, como Miqui Otero, non o neno que xoga, senón o que mira os outros xogar? «Diría que si. Eu sempre tiven capacidade de analizar. De feito, hoxe sei moitas cousas que non se me contaron nunca, segredos de familia», asegura.
A porta que abre o segundo libro de Ismael Ramos, Lumes, é, que curioso, unha cita de Annie Ernaux: «Sempre quixen escribir coma se non fose a estar cando publicasen o escrito». Así é como escriben ela e el, a Nobel e o noso «Nobeliño», Annie e Ismael, como quen xa non está e non se ten que explicar. «O libro que escribín antes de Lumes, Os fillos da fame, trata sobre as relacións familiares, pero non é sobre a miña familia. Cando escribín Lumes foi distinto, tiña certa vergonza de min», revela. Medo de que a familia puidese tomalo mal? «Non, pero si que me sorprendeu a reacción deles: riron moitísimo! O que aprendín aí é que podes falar de absolutamente todo, por duro que fose. Hai un poema aí no que se fala do amor despois do odio, de que hai que atravesar unha barreira de odio para chegar a un amor verdadeiro. Descubrín que, na literatura, pódese dicir o peor. E o rol de fillo. A min si, sempre me interesou esa posición do que mira, do que mira formando parte da escena», matiza.
O tacto de Ismael para escribir sobre a violencia é unha das calidades que destaca a libreira Mariña de Toro, de Numax, onde o poeta presentou os seus tres libros. Numax viuno medrar. «Lixeiro consegue que se deteña o tempo. El é capaz de traer á luz cousas que están como ocultas. Fascíname como Ismael fai uso da violencia, como é quen de observar cunha mirada limpa. El mantense firme, sen deixarse lixar, ten unha pureza, unha galantería e unha ecuanimidade... É un neno sabio. Ten a pureza dun neno e mais a dureza da vida», subliña a libreira compostelá, que recorda como coñeceu a Ismael hai dez anos. «Era amigo duns amigos. Escoitei balbordo na casa, risas, frases brillantes e pensei: 'Pero quen anda aí?!», comparte Mariña un anaco doméstico, persoal. Destes petiscos cotiáns fai poesía a «poderosa voz» de Ismael, sinala o seu editor galego, Fran Alonso. «Comezamos a publicalo no 2016, cando gañou o Johan Carballeira de poesía con Os fillos da fame. Ismael ten unha ollada moi libre, íntima. E, a partir desa ollada, vai construíndo unha poética persoal, que ten moito de autobiográfica. A voz de Ismael ten a capacidade de reternos nos versos. Lixeiro faite reler os poemas, non porque non os entendas, que se entenden ben! Volvemos sobre eles porque nos producen emoción, porque nos alteran», engade o editor que lle deu a Ismael o alento para publicar a obra que acadou o Premio Nacional.
«Sento no escritorio e intento contar a historia dos meus nervios. / Fixo unha data concreta e despois serro, martelo. Espanto paxaros. / Os meus nervios son homes que entran e saen. /Escribo unha parábola sobre a traizón do mundo contra o mundo...» é unha mostra, catro chanzos ou versos do poema Reparación.
«Estiven a piques de tirar este libro», revela o poeta. Por que? «Por unha parte, sentía que era unha viraxe de temón, e cadroume nun momento de moita inseguridade». A difícil busca de editor en galego foi o outro motivo. Na vida de Lixeiro «foron fundamentais dúas persoas. Unha, Elena Medel, que me dixo que, se non había ninguén en Galicia disposto a publicar o orixinal, ela estaría disposta a sacar en La Bella Varsovia o libro en galego. O libro saíu en grande parte grazas a ela. Cando me sinto inseguro, Elena sempre me di que o lugar da miña poesía non é Galicia, é o mundo», di o poeta. «E a outra persoa á que lle teño que estar agradecido por Lixeiro é Fran Alonso, que foi moi entusiasta. Leu o libro e díxome 'si', e fixo todo o posible por encontrarlle oco canto antes no catálogo de Xerais», achega.
«Me envió una primera versión y me pareció un texto ambicioso, que solo necesitaba una circunstancia tan difícil de lograr como la tranquilidad para armar la estructura», conta a Fugas Elena Medel, que sinala que Lixeiro «hace fácil lo difícil, por tirar de tópico». «Yo había contratado la traducción al castellano tras leer ese borrador, convencida de su valor inmenso, y viví con tristeza esa búsqueda difícil de editorial en gallego», comenta a editora.
Todos os libros de Ismael Ramos teñen máis dunha edición. «Teño a sorte de ter lectores. Pero durante moito tempo tiven a sensación de ir por libre. Eu non lle debo nada a ninguén. Sempre fun protestón. Non me gusta que me digan o que teño que facer ou quen son», defende quen aprendeu a relativizar para sobrevivir.
Séntese querido en Galicia? «Síntome querido polos meus lectores en Galicia, polos libreiros, e síntome apreciado por algúns compañeiros, pero creo que non entro no mesmo xogo que moitos deles», puntualiza. A súa resposta é un bisturí. Os seus libros, feridas. Feridas nas que se pode vivir xa tranquilamente, sen estrañeza.
«Os fillos somos cicatrices», di un dos versos que me quedaron prendidos de Ismael. A vida da súa nai é moi nai da súa poesía. «A experiencia real detrás de Lumes é que no verán dos meus 18 anos miña nai tivo un ictus. Ela era moi nova, tiña 38. Non morreu de milagre. A miña nai naceu dúas veces», di sobre aquel suceso do 8 de agosto do 2012. Ao mes seguinte, Ismael entraba, adulto, na Universidade.
Pero el non adoita falar destas cousas. Di que non lle parecen necesarias cando se fala da obra. «Para min a poesía ten unha parte tan humana —explica— que preguntar de que fala un poema é algo case morboso... Algo que non pasa coa narrativa, porque na narrativa ou ben alguén de por si se expón e é morboso ou ben a obra é tan mala que ten cero morbo».
Ismael lese moi ben, no persoal, con Alba Cid, a poeta que o precedeu como gañadora do Premio Nacional de Narrativa Joven. «O que me alegra deste premio é que Os fillos da fame xa tiña un poder afirmativo. Este premio vén dar visibilidade a unha voz poética con coherencia. Parece que no primeiro libro está o xermolo de todo», valora a súa amiga, autora de Atlas. Alba e Ismael coñecéronse na carreira. «Encontrámonos nos Picaversos e comezamos a quedar. E reparamos en que tiñamos unha traxectoria común no paso polos certames literarios e un mundo de lecturas compartidas», di Alba, que describe a Ismael como alguén «divertídisimo, áxil, como eses lumes do seu libro, como as muxicas que saltan».
«Celebrar o recoñecemento a Ismael Ramos para unha libraría é unha emoción exquisita, porque el é exquisito. Esta unha celebración colectiva en canto á literatura galega. Ponnos nun lugar interesante, delicado e culto. Coloca esa celebración no lugar que a nosa literatura merece. Ismael representa a uhha xeración de artistas, el é un orgullo para min como libreira e lectora», achega Esther Gómez, de Moito Conto, unha das libreiras que máis celebraron e recomendaron Lumes.
Aos 15 anos, Ismael tiña un pé na adolescencia, e o dereito plantado no oficio de escribir. «Comecei a facerme un profesional dos certames literarios. Podía conseguir uns tres mil euros gañando tres ou catro premios ao ano e con iso podía mercar libros, a roupa que quería, marchar de viaxe; unha serie de cousas que os meus pais non me podían dar», conta.
O poemario que gañou o Premio Nacional de Poesía Joven Miguel Hernández tiña outro título, pero, conta Ismael, ao final foi Lixeiro por Elena Medel. «El libro tenía otro título, más concreto y a la vez más impreciso, que a mí no me convencía porque creía que alejaba el foco del lugar que a Ismael le interesaba. Lixeiro —que no es mío, sino que era uno de los que Ismael barajaba y había descartado— juega con la paradoja, con la doble interpretación… Abre muy bien la puerta a cierta propuesta de lectura...», dice la editora de La Bella Varsovia.
O falar do poeta que advirte que soster un libro é máis difícil que soster un premio abre a veda na poesía a ese tipo de cousas sobre as que é debido calar, as esenciais. Neste sentido, é dunha desobediencia firme, sólida, ben «fillo» de Annie Ernaux. Que autor fai un poema sobre a menstruación da irmá? El en Lumes.
«Díxoo Gonzalo Hermo moitas veces: nós medramos lendo a mulleres con normalidade. Con 18 anos, se me preguntabas, quen eran os meus escritores favoritos, eu só nomeaba a autoras, entre elas as poetas galegas dos 90. A literatura que me gustaba facíana as mulleres, a idea de que o persoal é político, de falar das clases baixas dende o doméstico ou falar do traballo dende o eu, de forma vivencial. E iso fixo que o meu canon fose case exclusivamente feminino. A día de hoxe, o meu canon segue sendo case exclusivamente feminino».
Quen está nese canon? «Annie Ernaux, Louise Glück, Sharon Olds..., Olds é a autora que máis estou lendo actualmente», di. Anoto o libro que me recomenda, El salto del ciervo. Que fondura lixeira...
O meu corazón ten 28 anos, coma el.
