Unha obra oceánica deixou Francisco Fernández del Riego, toda unha vida a pé de obra para construír a identidade galega. O profesor e crítico literario Ramón Nicolás condensa con rigor e agarimo a vida e obra deste «vello afable cabelo cano» que protagoniza o Día das Letras nunha biografía divulgativa
10 feb 2023 . Actualizado a las 21:41 h.A figura de don Paco, «abondoso pelo branco tal un egrexio senador romano», sempre lle foi próxima, en parte porque non era difícil velo pasear por Vigo. Que vixencia ten hoxe esta figura, o legado de Francisco Fernández del Riego? «Hai xeracións que descoñecen quen foi, todo o que fixo pola cultura galega. Temos un pasado e unha singularidade por iniciativas que, grazas a el, están hoxe vivas. Entre elas, a Fundación Penzol e a Biblioteca Penzol. En Galaxia, unha das grandes editoriais do país, tivo un papel fundamental. E hai ducias de iniciativas de don Paco coas que podemos entendernos hoxe tal e como somos. Sen elas, a nosa vida cotiá non sería a mesma», asegura o profesor e crítico Ramón Nicolás, autor da biografía divulgativa Francisco Fernández del Riego. Vida e obra dun obreiro do galeguismo.
—«Un vello afable cabelo cano», unha especie de Walt Whitman á galega?
—Si, o de «vello afable cabelo cano» son palabras de Xela Arias que o definen estupendamente. E tanto-tanto me gustaron que as puxen ao comezo do meu libro. Tamén me gusta moito esa frase de Xesús Ferro Ruibal que acompaña a de Xela no inicio: «Na retina de don Paco vense os devanceiros». Vinme moi identificado, sobre todo cando o coñecín.
—Nos seus ollos estaban os devanceiros, mais tamén a ponte ao porvir.
—Claro. Poucas persoas do galeguismo tiñan esa sensibilidade coa xente nova. Cando o coñecín, eu tiña 23 anos, e tratábame cunha amabilidade extraordinaria. Sentíase moi cómodo entre a xente nova e era moi consciente, se cadra, dese papel de ser unha ponte cara ao futuro.
—Cóntenos como se coñeceron nos 90.
—Por volta do 90, decidín compilar textos xornalísticos de don Paco, que durmían no esquezo nas hemerotecas. El aínda non publicara o seu libro de memorias Un río no tempo. Comecei preguntándolle cousas que son inocentes, pero daquela eu non tiña o coñecemento, por exemplo, de si el tivera que ver coa aprobación do Día das Letras Galegas por parte da Academia. Ao lado da compilación de textos, quería facer unha parte biográfica. Mandeille unha carta e convidoume a ir á Penzol. Eu fixen o traballo, fixen tamén unha copia que enviei a un concurso e non resultou premiado. O premio foi coñecelo.
—Custoulle comprimir a longa e intensa vida deste «obreiro» da cultura galega?
—Facer un libro sobre don Paco en 140 páxinas non é xusto! Merecía un libro de mil páxinas, e quedaría curto... Reducilo a 140 páxinas foi todo un reto para min.
—O seu galego, confesa, mellorou grazas a un libro de don Paco. Cal é?
—Sendo eu moi noviño, caeu nas miñas mans o Vocabulario castellano-gallego, unha axuda para que todo o mundo fale galego con dignidade. Xa que o meu entorno non era galegofalante, ese libro resultou clave. El ten unha obra de carácter divulgativo moi importante, como ese Diccionario de escritores en lingua galega, que durante anos foi o único manual que había accesible, actualizado, sobre os escritores e escritoras galegos.
—Non abondan os don Pacos...
—O seu perfil é único, tamén polas circunstancias que lle tocou en sorte vivir. Ver só na época da República a cantidade de frontes nas que estivo... O papel que desenvolveu na editorial Nós; estivo no Galeuzca; foi secretario de actas do Seminario de Estudos Galegos. Colaborou con todas as revistas de carácter cultural e universitario da Compostela dos tempos da República. É impresionante o papel que desenvolveu nos mitins das campañas pro Estatuto de Autonomía ou os do Partido Galeguista. Mirando a súa actividade, eu pensaba: «Pero como é posible que ademais estudase Dereito e se licenciase cunhas notas extraordinarias?».
—Cómpre poñer en cuestión que estes sexan tempos difíciles vendo as ameazas e horrores que el foi quen de afrontar?
—Tes razón. A época da posguerra foi a máis dura. El incorporouse ao servizo militar como única maneira de salvar a vida. Sabía que, tendo o uniforme, tiña unha coiraza fronte ao que lle puidese pasar. Rematada a Guerra Civil, chega a Vigo con mil pesetas no peto. É Valentín Paz Andrade quen lle abre unha porta para colaborar en Industrias Pesqueras. Pero el, mirando máis alá, teima na reconstrución do Partido Galeguista, por poñer un caso. Priorizaba o que eran as necesidades ao servizo do seu país sobre as súas. Foi detido dúas veces. Sufriu nas propias carnes as consecuencias de ser unha persoa coherente. Esa coherencia debe ser posta en valor por mor do Día das Letras.
—Como foi ponte co galeguismo no exilio?
—Esa parte ten tamén unha relevancia extraordinaria. Dunha maneira un tanto cordial, chamábano o ministro de Exteriores de Galicia...
—Méndez Ferrín leuno todo de Del Riego, revela no libro. Non é doado obxectivo!
—Non, porque el ten unha obra oceánica! Se deixamos de lado as máis coñecidas, O cego de Pumardedón era das escasas novelas que falaban naquela altura da Guerra Civil dende o punto de vista de quen a viviu. E hai un libro, Letras do noso tempo, que pasa un pouco desapercibido e é moi sorprendente, no que fala de Faulkner, de Tennessee Williams... nos anos 70, cando practicamente ninguén falaba de literatura universal. Para el, este era un libro moi querido.