«Cinza» relata con honestidade miserias domésticas, dúbidas e descubrimentos dun mozo nos anos centrais do franquismo
21 dic 2023 . Actualizado a las 22:49 h.Como agasallo de fin de ano, Manel Cráneo vén de presentar o traballo máis ambicioso da súa xa longa traxectoria como axitador da banda deseñada en Galicia. Os últimos vinte anos de eclosión do cómic galego non se entenden sen a súa firma, como creador, pero, sobre todo, como promotor da aínda noviña industria cultural da novena arte neste curruncho xeográfico e lingüístico. Cinza é un traballo ambicioso e longo que funciona ao xeito dun río vital que percorre os anos de mocidade de Xoán, unha sorte de máscara para Xavier Alcalá, o autor da obra orixinal, A nosa cinza, unha novela de éxito do escritor galego. Xoán é un neno primeiro, adulto ao final, nos anos centrais do franquismo, que reparte o seu tempo entre a aldea e a cidade entre a presión política, social e relixiosa, e o pulo do crecemento persoal. Importa tanto aquí o contexto exterior que vive o protagonista como a súa transformación interior polo propio paso do tempo.
A adaptación dunha novela a outro xénero ten sempre un risco que parte dunha decisión previa: canto se vai afastar ou non da orixinal. Manel Cráneo vai collendo a cerna do traballo de Alcalá, intentando marcar ben o paso do tempo e a madurez de Xoán, trasladando a rica linguaxe na narrativa ao debuxo, e achegando algo que non pode facer o libro: recrear con precisión —nas vestimentas, nas paisaxes, nas arquitecturas— como era o espazo no que se desenvolven os protagonistas. Gozará quen coñecese o Ferrol deses anos cincuenta e sesenta do pasado século, a vitalidade das rúas, as fábricas de madeira, o instituto para homes... E as praias de Cabanas ou as paisaxes de Santiago e Ortigueira. As recreacións de Cráneo son estupendas, sabendo colocar grandes planchas históricas en momentos de descompresión da obra. Un goce.
Ese esforzo artístico vén acompañado dun relato que tamén é esa historia universal do tránsito da infancia á madurez, con todas as dúbidas, os desexos, as preguntas e as experiencias. Cinza vai duns complexos anos en Galicia, si, pero tamén das tensións pai-fillo, do primeiro sexo, dos amigos, da formación, dos desenganos... O lector irá acompañando a Xoán desde o seu tráxico nacemento: a primeira secuencia xa dá conta da morte da súa nai no momento en que nace el, no propio parto. Posiblemente, por iso é doado empatizar con el desde as primeiras secuencias. A partir de aí, dese tráxico vir ao mundo nunha aldea, vai medrando a novela gráfica, coa chegada do avó represaliado tras a Guerra Civil (un personaxe breve, pero clave), coas relacións dos seus irmáns, e co conflito que supón marchar para a cidade cun pai viúvo e ausente. Xoán coñecerá alí aos seus primeiros amigos cos que darse baños ás agochadas na ría, fumar por vez primeira, saír a guateques ou preparar a reválida. Pero tamén virá a represión sexual que lle impón a Igrexa, as preguntas incómodas, as separacións ou as reprimendas por falar en galego que detecta ao seu redor este rapaz.
Esa é outra parte moi relevante de Cinza. O ambiente esgotador, cargado, que Cráneo vai deslizando polos corredores das igrexas e colexios, e mesmo de portas adentro da casa, entre silencios e algunhas elipses narrativas. A represión subterránea que castiga a fala, que ridiculiza á xente das aldeas, que corrixe a xeografía ou mesmo que manipula a historia. De todo iso vanse decatando —á súa maneira— Xoán e a súa panda mentres espremen unha vida na que seguen as preguntas sen que ninguén saiba darlles respostas. Porque Cinza é iso tras a última páxina: o paso da vida.
Cinza. Manel Cráneo sobre unha novela orixinal de Xavier Alcalá. 140 páxinas. Branco e negro. 27 euros. Demo editorial