En Tempo de canallas, crónica persoal do macartismo, Lillian Hellman describe algunhas penurias sufridas xunto a Dashiell Hammett, encarcerado por negarse a delatar aos seus compañeiros ante o Comité de Actividades Antiamericanas. «Non hai época, lugar ou momento do pasado que lembremos sen que nos atravese a dor», conclúe cara ao final do relato, evocando unha imaxe do escritor sentado na terraza da súa casa mentres lle toma a lección ao fillo duns granxeiros. Soubemos estes días que o Zeca Afonso cantou por primeira vez o Grândola, Vila Morena en Ourense. Ocorreu nun recital celebrado no Liceo o 8 de maio de 1972. Debeu ser fermoso estar alí, nunha data histórica, igual que naquela terraza con Dash e Lilly. «Em cada esquina, um amigo / Em cada rosto, igualdade». Cando lin a noticia, puxen a canción e deixeime levar por esa suave euforia que transmite a voz do Zeca desexando fraternidade. O optimismo acompañoume ata que unha manifestación fascista en Italia e unha agresión ultra en Alemaña me obrigaron a asumir o negrume do presente. Nos anos en que Hellman rememoraba as súas tardes con Hammett, un rapaz antibelicista chamado Phil Ochs, da mesma estirpe que o autor do Grândola, chamaba a non marcar máis o paso en Vietnam con I Ain’t Marching Anymore. Os universitarios estadounidenses de hoxe, en protesta contra o xenocidio en Gaza, son netos desa letra. Conscientes de vivir nun tempo de canallas, márcannos outro paso: a ansia de que o pobo ordene fronte aos responsables da barbarie. Contaba tamén Hellman que uns pistoleiros dispararon en dúas ocasións contra a casoupa que Hammett, moi enfermo e sen ingresos, alugara nos seus derradeiros días para pecharse a ler. Non quixo informar ás autoridades policiais daqueles intentos de asasinato. Coa morte petándolle na porta, teño para min que prefería lembrar, antes do seu último suspiro, os esplendores da terraza coa compañeira Lillian e o fillo do granxeiro. Pero son só iso, conxecturas miñas. O único certo é que seguiu elevando a súa estatura antifascista e que ninguén sae ileso da perplexidade coa que nos golpean as viaxes ao pasado. No presente viven os estudantes que acampan contra a guerra nas universidades. Dá xenio velos. Teñen a calidez do Zeca Afonso e o nervio de Phil Ochs, os amores de ida e volta que se profesaban Dash e Lily, o impulso da xuventude: esa forza que os converte en deuses sen nostalxia.