Así foi o referendo do Estatuto: nin choveu auga nin votos, só indiferenza o «día D» de Galicia

«Temos que vir votar, a ver se isto vai adiante, porque empeorar máis xa non podemos». O único usuario en todo Santiago dos autobuses contratados pola Xunta preautonómica para levar xente desde o rural ata os colexios electorais apostaba así, con esas palabras, por probar unha nova era. Pero o 71 % dos galegos, coa súa abstención naquel 21 de decembro de 1980, non parecían estar moi emocionados cunha Galicia autonómica. «Nunca vin un pobo como o galego, que dimite do seu destino», lamentaba temendo o desastre Álvaro Cunqueiro, desde o coche ao que o presidente da mesa acudiu ca urna para que votase o doente escritor. Nin apertou o frío, nin choveu naquel día para a historia. O «anque chove [sic], vota. Pídecho Galicia» fracasou pese aos trece millóns de pesetas (78.131 euros) que se gastaron cada día en publicidade do referendo, e os máis de 60.000 quilómetros que dous día antes acadaban as 38 unidades móbiles de propaganda institucional que cruzaron o mapa animando a votar.

Aquel domingo, Galicia parecía estar máis pendente doutros desvelos: preparar as festas do Nadal, mercar os últimos décimos da lotería —que deixaría 600 millóns de pesetas, 3,6 millóns de euros, na Coruña—, os partidos do Celta fronte a Cultural Leonesa e do Deportivo co Zamora na disputa entre os galegos pola cabeza da Liga de Segunda, ou da longametraxe de vaqueiros Calle sin ley, na primeira canle, ou as aventuras de Vickie el vikingo, a toda cor, na segunda cadea. Non había máis onde elixir na televisión á altura daquel domingo no que o mundo estaba tenso polas verbas de Fidel Castro advertindo a Estados Unidos que «se nos atacan, van morrer aquí máis ianquis que na Segunda Guerra Mundial». A prensa de ultradereita publicaba, coincidindo co referendo, o inquietante informe Almendros, unha análise política do momento militar no que se alentaba algún tipo de intervención. Crecía o ruído de sables. Faltaban só dous meses para o golpe de Estado nas Cortes o 23 de febreiro.

Adolfo Suárez, que non acudiu á campaña en Galicia como tiña anunciado, apelou desde Madrid á súa condición de fillo de galego para animar á participación que, estaba advertido, sería moi baixa. Pío Cabanillas Gallas, ministro adxunto ao presidente, foi o primeiro en abandonar o cumio político montado no hostal dos Reis Católicos para seguir a xornada. «Onde non hai tensión, hai abstención», vaticinou xa tralo xantar antes de pór rumbo cara a Madrid.

O ministro de Obras Públicas, o pontevedrés Jesús Sancho Rof, tratou de mitigar esa falla de participación votando en persoa na urna, pese a telo feito xa por correo. El mesmo pediu que lle anulasen a papeleta cando llo advertiron, animando ese tipo de anécdotas un día lento e longo vixiado por case 2.500 policías. A cadencia nos colexios electorais era tan pausada que en moitos deles instaláronse televisións portátiles para combater o tedio.

Foi moita máis xente á misa que a votar, pese a que os bispos galegos fixeron un chamamento oficial para que o pobo participase no referendo autonómico. «Ninguén debe absterse de votar só por pura comodidade, indiferenza ou egoísmo», clamaban os prelados encabezados polo arcebispo compostelán Ángel Suquía Goicoechea e o seu auxiliar Rouco Varela. «A Igrexa galega xa está autonomicamente organizada», aseguraba o prelado compostelán intres despois de depositar o seu voto na furna.

Na noite do día 21 de decembro de 1980 reinou o desencanto, cunha abstención trinta puntos superior ao manifestado no seu referendo polos vascos e cataláns. Conseguir ou non a autonomía viviuse entón con indiferenza pola maioría dos 2,1 millóns de galegos, que se deitaron na noite do sábado sen ter moi claro que cambiaría as súas vidas a Xunta ou por que parte da esquerda, o nacionalismo e a extrema dereita pedían non votar ou escoller a papeleta do non.

«Faltou información», foi a análise a posteriori. O «Hazlo por ellos. Galicia te lo pide» que encheu as catro provincias de carteis con escenas típicas de mariñeiros, agricultores, mariscadoras, nenos ou anciáns non tocou a fibra. Tampouco o fixeron os rostros de Cunqueiro, o presentador e piloto José Antonio Silva, a Miss España Olga Fernández ou o millonario quinielista lucense Ángel Legaspi, que pese a aparecer na campaña publicitaria co lema «Isto si vai connosco», advertiu non querer participar no chamamento ás urnas. «Era o que nos faltaba agora a nós, meternos en política», dixo a súa muller. O mesmo deberon pensar aquel día o 71% dos galegos.

A autonomía galega en caricatura

Siro