Científicas que deixaron pegada no ADN

Pouco tempo antes de que a aviadora Jacqueline Cochran se convertese na primeira muller en superar a velocidade do son, en 1953, a biofísica Rosalind Elsie Franklin conseguía unha das imaxes máis importantes da bioloxía: a mítica fotografía 51. Unha «radiografía» do ADN (ácido desoxirribonucleico) que permitiría desvelar en febreiro dese ano a estrutura da chamada molécula da vida, e estrear un novo e prometedor campo do coñecemento: a xenética molecular.

Mentres Cochran copaba páxinas nos periódicos estadounidenses, Franklin pasaba desapercibida no seu laboratorio do King’s College, na Universidade de Londres. Na capital británica transcorrían os seus días entre máquinas de raios X, no medio dunha competitiva relación co seu colega Maurice Wilkins, quen, sen comentalo con Franklin, ensinou a fotografía 51 aos biólogos James Watson e Francis Crick. Aquela imaxe posibilitoulles completar un prototipo da estrutura do ADN en dobre hélice, hoxe en día considerado o primeiro modelo correcto da macromolécula. O 28 de febreiro, hai agora 67 anos, Crick irrompía pletórico no pub Eagle, de Cambridge, para anunciar que Watson e el descubriran o «segredo da vida». Nunca mencionaron a Franklin.

Jacqueline Cochran morreu posuidora de múltiples marcas, sabendo que ninguén voara máis rápido, máis alto nin máis distancia ca ela. Con todo, Rosalind Franklin non soubo que o seu traballo fora fundamental para descifrar a estrutura do ADN. Morreu aos 37 anos debido a un cancro de ovario. Non puido recibir o Premio Nobel de Medicina que en 1962 si lles outorgaron a James Watson, Francis Crick e Maurice Wilkins. Cochran e Franklin, aviadora e bióloga, foron pioneiras nos seus campos de coñecemento e achandaron o camiño a outras mulleres. Unha senda que no caso da xenética xa abrira Nettie Stevens a comezos do século XX, cando propuxo que os espermatozoides que posuían un «cromosoma pequeno» eran os que determinaban o sexo masculino, mentres que aqueles que tiñan todos os cromosomas do mesmo tamaño determinaban o sexo feminino. Aquel cromosoma pequeno acabou chamándose cromosoma Y. Stevens acababa de sentar as bases da herdanza ligada ao sexo.

 

ELEMENTOS XENÉTICOS MÓBILES

Cando a estadounidense Barbara McClintock comezou a investigar sobre os cromosomas da planta do millo a finais da década de 1920, ninguén entendía por que, nalgunhas ocasións, desaparecían anacos daquel ADN. Ela descubriu que aquelas porcións son elementos móbiles que poden saltar dun lado a outro do xenoma. Hoxe en día coñecémolos, sobre todo, como transposones. En 1983 obtivo o Premio Nobel de Medicina polas súas investigacións, que tamén a levaron a demostrar o papel fundamental dos fragmentos de ADN chamados telo?meros e centro?meros, que son determinantes na conservación da información xenética. Desde 1944 ata a súa morte formou parte da Academia Nacional das Ciencias dos Estados Unidos.

Outros fragmentos famosos do ADN, dos que oíron falar todas as persoas que estudaron xenética algunha vez, son os de Okazaki, uns anacos imprescindibles para a correcta división celular. Con todo, é probable que a maioría descoñeza que tras ese nome está a investigadora Tsuneko Okazaki, a primeira muller que logrou dar clases nunha universidade xaponesa. Okazaki tamén contribuíu a comprender mellor as causas da coñecida síndrome de Down.

Outra científica relevante na historia do coñecemento do ADN é a alemá Christiane Nüsslein. Os seus estudos sobre o control xenético durante o desenvolvemento embrionario nos anos 70 valéronlle o Premio Nobel de Medicina en 1995. Once anos despois, no 2004, fundou a Christiane Nüsslein-Volhard Foundation, co obxectivo de axudar a outras científicas do seu país a conciliar a carreira investigadora co coidado das súas familias.

 

DESCUBRIDORA DA TELOMERASA

A australiana Elizabeth Helen Blackbur pasou á historia como a descubridora da telomerasa. A encima responsable de manter a integridade dos cromosomas, que ademais está implicada na adecuada reprodución das células. Se a telomerasa ten defectos, as células poden dividirse sen parar e converterse en canceríxenas, producindo un tumor. Na actualidade o estudo da telomerasa é un dos campos máis prometedores na procura de tratamentos para o cancro.

Outro dos males que arrasan nos nosos días é o alzhéimer. Precisamente as enfermidades neurolóxicas dexenerativas son a especialidade da belga Christine van Broeckhoven. Os seus traballos sobre a xenética do alzhéimer e a relación desta enfermidade coa presenza no cerebro dunha molécula chamada beta amiloide déronlle numerosos premios e recursos para montar o seu propio laboratorio na Universidade de Anveres. Foi tamén deputada do Parlamento de Bélxica.

 

SETE MULLERES, PERO HAI MÁIS

Estas sete científicas son só unha pequena mostra das persoas que permitiron coñecer mellor como é e como funciona a molécula máis importante das nosas vidas, o ADN. Mulleres capaces de combinar a súa paixón pola investigación con outras facetas como a política, a solidaria, a educativa… Como elas hai decenas que polo seu papel no avance da ciencia merecen o recoñecemento da sociedade.

actividades

Por curiosidade

A Universidade de Sevilla elaborou o cómic «Científicas: pasado, presente e futuro». Unha versión escrita da actividade de teatro científico, dirixida a menores de entre 8 e 14 anos, na que cinco investigadoras actuais dan vida a cinco investigadoras do pasado. Descobre nas súas páxinas como é a vida dunha científica, descargándoo nesta ligazón:

• https://cutt.ly/7rStCfv

O teu ADN

Seguro que algunha vez te preguntaches como é o teu ADN. Velo é máis sinxelo do que poidas imaxinar. Neste vídeo tes as instrucións para extraelo e visualizalo grazas a produtos que atopas na cociña. Adiante!

• https://cutt.ly/frSyrfu

 

---

---

---