Unha crónica do século XVIII repasa a xenealoxía dos señores medievais que fundaron a fortaleza de Candaz
04 mar 2018 . Actualizado a las 05:00 h.Os romanos chegan a conquistar a Gallaecia pola súa adicción ao ouro e no fragor da batalla en Monte Medulio desaparece a sociedade castrexa. O Imperio Romano aséntase e constrúe fortalezas defensivas como o castelo que levanta o gran capitán Gelión Cambero no promontorio de Castro Candaz en Santa Eulalia de Pedrafita, no actual municipio de Chantada. O castro está hoxe asolagado polas augas do encoro de Belesar, e só queda visible en tempos de seca intensa.
Da orixe desa antiga fortaleza fala o manuscrito do século XVIII titulado Da nobreza da Casa de Camba e os seus principios e fundación do Castelo Castro Candaz, solar de Cambas e Taboadas de Galicia. O seu anónimo autor deixa constancia de que foron revisados «arquivos e papeis» para deixar escrita a descendencia das liñaxes e nobrezas do antigo solar de Camba. Contou en tempos pretéritos esta casa con máis de trinta fortalezas e foron, «servos de España, muro e defensa dos cristiáns no Reino de Galicia ante mouros e outras bárbaras nacións».
Este tratado copiado do século XVIII foi descuberto e feito público o 12 de xaneiro de 1847. O manuscrito estivo custodiado en Valladolid, ata que segundo Isabel Aguirre, xefa de sala do Arquivo Xeral de Simancas «remitiuse á Biblioteca Nacional durante os anos que Manuel Murguía, marido de Rosalía de Castro, ocupou o cargo de director do Arquivo de Simancas nos anos 1868-1870».
Antecedentes históricos
O castelo de Candaz figura como un dos máis antigos de Galicia desde a romanización. Nese texto atopamos a mitoloxía de cabaleiros quixotescos que amparados pola súa alcurnia fidalga foron partícipes na Reconquista en Asturias, parte de Galicia e León.
O castelo esborrallouse coas invasións musulmás e normandas, volvéndose a construír. No século XV, cunha Coroa inestable e un pobo farto das explotacións dos señores feudais, organizáronse exércitos populares nas chamadas sublevacións Irmandiñas, destruíndo a fortaleza en 1467 e empezándose a restaurar cunha ermida no seu interior en 1474, sendo señor da casa Lopo Taboada.
No Reino de Galicia da Baixa Idade Media, Castro Candaz é o epicentro de lendas como fortaleza principal e centro operativo estratéxico pola súa singular orografía. Nos anais daqueles tempos, figura Gelión Cambero -«que defendeu persoalmente a Roma dos franceses que tomaron o Capitolio»- como o fundador de Candaz. Seguiulle o cónsul Gelión Cambero.
Ambrosio de Morales e Florián de Ocampo certifican que o cónsul romano Gelión Cambero, descendente de ilustres patricios e cónsules romanos, foi enviado á cidade galega de Lugo sendo cónsules do Senado romano Lucio Licinio Craso e Caio Casio Longino. Refírense ao castro de Candaz como un «ilustre solar a beiras do río Miño» rodeado por «dous ríos que saen das augas do Faro». Durante moitos anos toda esta rama nobre se apelidou Camberos Cándidos, nome este último derivado da fortaleza de Candaz, «de cuxa casa saíron grandes homes en armas e letras; como o xeneroso cabaleiro Lupo Cambero Cándido».
As murallas de Lugo
Isidoro e outros autores atribúen a Gelión Cambero a reconstrución da cidade de Lugo e as súas actuais murallas. Tamén dan conta dos méritos bélicos de Lucio Cambero Lupo e Gaia Luculo, pais de Lupo Cándido nas guerras cos musulmáns. E achegando a prosapia «a máis nova antigüidade» figura o Conde de Lugo don Ero Cambelio, que casa con dona Constanza de Lemos, fundadora do mosteiro de Oseira. A xenealoxía desta familia continúa con Gómez Yáñez de Camba, señor das fortalezas de Seoane de Camba e do castelo de Rocha.
Aquelas crónicas atribúen a este señorío grandes posesións, algunhas destruídas «por nacións estrañas». Outras, como o castro Candaz e o seu castelo permaneceron ata a entrada dos musulmáns, sendo o seu señor por aquel tempo Lupo Cambero Mamillo de Candaz, casado con Marcelina Ruiz Tenorio de Villalobos.
Lupo Cambero acudiu á chamada de don Paio xunto a outros nobres de Galicia, participando na guerra de Toledo cun exército de «ata 8000 homes do montón e 390 dacabalo», achegando víveres en carros con caldeiras. Ao mediodía chegaron a unha cidade pequena «aínda que forte, á cal chamaban os mouros Lexio», a actual León.
O capitán xeral Lupo Cambero combateu «con celo cristián, pelexando ardorosamente desde a mañá á noitiña» morrendo no cerco 390 galegos e asturianos. Ao día seguinte cun exército de máis de 1.200 homes acurralaron ao inimigo, que solicitou unha tregua de tres días para entregar a cidade. Despois de que o alcalde mouro, Mahomebo, rendese León coa condición de que os seus habitantes puidesen marchar sen dano, o rei nomeou gobernador local a Lupo Cambero Cándido.
Ata o río Búbal
Mentres tanto saía o rei mouro de Toledo cun gran exército para socorrer León e no camiño atopouse co seu alcalde Mahomebo, ao que mandou decapitar por entregar a cidade «sen o seu permiso» e continuou para a súa reconquista. Paio mandou entón ao seu capitán xeral Lupo Cambero e ao alférez maior do Rei Pedro Ruiz Tenorio ao encontro co rei de Toledo con 4.000 homes. «Pelexaron con tal ánimo e furor -asegura esta crónica- que morreron 3.000 mouros e 400 cristiáns», provocando a retirada das tropas de Toledo, que se refarían posteriormente para volver contra don Pelayo.
Desde o Reino de Toledo seguía chegando xente cada día, prestando xuramento un gran exército de 1.000 homes e 600 dacabalo que volveron sobre León. Coa cidade sitiada, o rei don Paio mandou a Lupo saír ao encontro do rei de Toledo. Na batalla morreron 2.000 mouros e 300 cristiáns e Lupo feriu ao rei musulmán, o que provocou a desbandada das tropas inimigas. Ao chegar a noite o rei mouro decidiu levantar o cerco e volver a Toledo, alarmado por noticias sobre levantamentos nesa cidade.
Don Paio outorgoulle no ano 731 a Lupo Cambero Cándido e aos seus fillos Álvaro e Lopo, o marquesado de Arcos, con toda a terra dese señorío desde o castelo de Rolles ata o río de Arnego, Orbán e río Bulbilis (o actual Búbal) e tamén as que están ao redor do Castelo de Candaz. No seu brasón, Lupo Cambero levaba de contrasinal: «É grande pola súa gran proeza e por ela é gran fortuna a que ten e é máis ilustre pola súa natureza» e no seu escudo un home armado cunha espada na man levantada no alto con doce castelos ao redor e dous leóns no medio ensanguentados en campo negro, insignias dos patricios romanos.
A ermida do Faro
O armazón nobiliario desta familia nobre continuou cos seus fillos, Álvaro e Lopo de Camba e Taboada, este último «gobernador e caudillo de Galicia, que foi espanto dos árabes e forte defensor da súa patria» e está soterrado no mosteiro de Oseira. Segundo un libro pergamiño da Igrexa de León de 1301. Lopo foi testemuña dunha aparición mariana nunha montaña no ano 1014: «Acharon a imaxe da nai de Deus xunto a un arroio nunhas grandes matas posta sobre unha pena». Lopo mandou construír alí unha ermida e informou ao papa para que «lle concedese o Santo Xubileu os días da nosa Señora de Agosto e Setembro».
O rei Alfonso I de Asturias e a súa muller a raíña Ermesinda -filla do rei don Paio- outórganlle o privilexio de Ricohome, acreditando que foi Lope de Camba o que edificou e erixiu a ermida da nosa Señora do Faro e «así mesmo aquela torre onde se poñía un farol de lume para aceno dos cristiáns, que como había moitos mouros con quen saía a pelexa cada día, este farol éralles guía. E desde entón comezouse a chamar a Torre da nosa Señora do Farol, que agora chamamos Faro».