Levo varias semanas lendo a Filgueira. Repasando textos e volvendo a algúns por primeira vez. En realidade, a lectura do vello profesor acompáñame dende hai anos, se cadra dun xeito un algo guadianesco, vén e vai, segundo as mareas, pero algunhas das grandes descubertas da nosa historia máis próxima, das nosas artes e oficios, da música e da literatura medieval, por exemplo, débollas á súa sabedoría e ao seu talento para comunicala ao resto dos mortais.
Entras nas Historias de Compostela, libro do ano 1970 reeditado por Xulián Maure en Xerais no 82, e acabas enleado na procura da patria primeira do Mestre Mateo: ¿francés? ¿leonés? ¿italiano? ¿lugués?, con pescudas e documentos que parece incrible de onde poden saír, igual que incrible semella a capacidade para controlar a bibliografía que manexa. Entras no universo dos mareantes pontevedreses, os vellos vigairos que recreou no seu texto de 1927 (Lar), e sentes o arrecendo das mareas, o universo dos antigos gremios, o balbordo do arrabaldo, o bater dos seldros de prata na procesión dos Oficios (o Corpus), a grandeza que levantou a Santa María Maior co quiñón da sardiña e do xeito. ¿E que dicir desa marabilla de crítica comparada que segue a ser a Cantiga CIII. Tiempo y gozo eterno en la narrativa medieval (1935), na que se comenta a vella memoria dos santos durmintes, dende a tradición oriental á tradición clásica, cristiá e céltica, que entre nós é a Paxariña de Armenteira?
Pero o máis fascinante son, na miña opinión, os Adral, textos pensados para dar á prensa a meirande parte deles, case que ininterrompidamente dende 1979 a 1996, data do seu falecemento, dos que o académico Xesús Ferro Ruibal vén de facer unha intelixente escolma para os amigos de La Voz de Galicia. Da amplísima produción intelectual do profesor Filgueira os Adral son pequenas xoias de erudición accesible a todos os públicos, ferramenta de traballo que os docentes deberíamos aproveitar para axudar a descubrir a riqueza da nosa historia, a nosa literatura, as nosas tradicións, as nosas grandes e pequenas cousas (non por pequenas menos grandes na súa significación).
Aconsello a lectura de Cando chegou o gramófono, publicado en 1978 e recolleito no Segundo Adral, exemplo de erudición local (a aparición do gramófono en Pontevedra a finais do século XIX) que empata coa historia da tecnoloxía da comunicación e os novos hábitos de consumo cultural (e de lecer) que naqueles tempos se producen na sociedade tradicional vilega. Eu lembro cando apareceu a televisión en Pontevedra, nos primeiros anos 60, o acontecemento social que aquilo significou. Filgueira lembra o gramófono, da man do escritor Enrique Labarta, que o levaba polas feiras cobrando a cinco patacos a entrada. Un «moi encopetado señor» pontevedrés disque gostaba de poñelo no balcón da casa, na praza de San Xosé, lucindo a súa enorme trompeta nas tardes de verán. Os veciños sacaban as cadeiras á rúa para escoitar a fantasía, e «aplaudían ao dono cando saía a mudar os discos».