Desde mozo entendín a morte como parte da vida e seguindo a tradición galega convertina en protagonista de narracións, viñetas e conferencias humorísticas, como a que lin na asemblea da Asociación Española do Corazón, en A Coruña, no 2002, coa que os cardiólogos riron moito.
Si, durante décadas leveime ben coa morte, bromeei con ela e ata me divertía descubrirme entre as siluetas que fan a danza macabra, na escena final da película O sétimo selo, de Igman Bergman. Porén, des que se vale do coronavirus e se converteu na «desgraza traidora, que vén e nunca se sabe onde vén», que Rosalía temía; anóxoa, aborrézoa e non podo arredar da mente os versos que escribiu alguén tan cabreado coma min:
«Muerte, si otra muerte hubiera// que de ti me libertara//
a esa muerte pagara//
porque, a ti, muerte te diera».
O último amigo que perdín por infección do coronavirus foi Dositeo Rodríguez, conselleiro da Presidencia nos gobernos de Fraga e persoa cordialísima. En xaneiro contoume que escribira un libro sobre os seus anos con Fraga, baseándose nas crónicas de La Voz e nas miñas caricaturas, e pediume autorización para reproducilas. Respondinlle que usara cantas quixera, ofrecinme a enviarllas con alta resolución para garantir unha boa reprodución e envieille un quilo de bicos para Carmela, a súa dona, tan entrañable coma el. O 22 de marzo mandoume un vídeo de debuxos animados no que un paxaro de cores ledas canta unha canción moi divertida e rítmica a outro paxaro escuro e triste. Dille que na vida hai problemas, pero preocuparse é duplicalos; e ofrécese a axudalo: «Mírame a min. Chámame se estás mal e fareite sorrir». E repite o retrouso: «Non te preocupes. Se feliz». Rematan bailando e voando xuntos. Cinco días despois Dositeo estaba morto e eu non deixo de pensar que aquel paxaro optimista é coma el era.
Non foi o coronavirus, senón un cancro implacable quen levou ao escritor Xosé Luís Franco Grande, o 31 de marzo. Presentáranos Ramón Piñeiro en 1973 e aquel día os dous soubemos que eramos da mesma raza: a dos tímidos patolóxicos. Iso creou unha corrente de simpatía entre nós, que se mantivo sempre. Foi doado: eu son de bo xorne e el un arroutado, todo corazón, leal e xeneroso. Cando publiquei o artigo García-Sabell no franquismo, felicitoume e agradeceumo, entusiasmado, porque -pensaba- terá que facer reflexionar aos membros da Academia.
Aquel día pregunteille se tiña datos dunha cea de galeguistas, nos anos 50, nas aforas de Santiago, na que Otero Pedrayo e Álvaro Cunqueiro debateron, durante dez minutos cada un, sobre «o sexo dos anxos». Eu coñezo o feito por Ramón Piñeiro e Fernández Albor, que asistiron, pero Xosé Luís non sabía nada. Días despois escribiume para suxerirme outras vías de investigación. Incrible; estaba gravemente enfermo, pero pensaba en min, e tres días antes de morrer publicou un artigo na Voz, que ditou á filla. Morreu coas botas postas, as do galeguismo; botas de sete légoas, coas que chegou tan lonxe e a tantos amigos, que están a recordalo en artigos fermosísimos. Eu nin o intento e limítome a renegar da morte cabrona que leva a quen quero.