Calar as voces que habitan no noso interior. Eliminar as présas, a vontade de vomitar o propio, o que precisamos expulsar sexa como for. Escoitar significa esquecerse dun mesmo e entregarse ao outro, a aquel que decidiu abrirnos o seu corazón. Ás veces custa ferro e fariña e demanda tempo, un acougo que xa non temos, un don. Non é tarefa doada e, por iso -e porque hoxe todo é celeridade por facer, por chegar a un obxectivo- hai cada vez menos xente disposta a escoitar. «Falar é unha necesidade -dicía Goethe-, escoitar, unha arte».
Oio o noticiario e todo é banal, voces que se superpoñen ou conversas interrompidas que non chegan a ningures, unha barulleira que atorde. Nun lugar como Galicia, que afunde as súas raíces na tradición oral, é especialmente importante preservar a capacidade de escoita. Ao amor da lareira cuxo lume se alimentaba con toxo, as palmas enfrontadas á chama, en que lar non faiscaban as novas, os boatos ou os sucedidos? En canto se esfollaba o millo, se asaban as castañas ou se calcetaban os peúgos, alí estaban sempre esas historias insólitas: unha loba que enfiaba nas aldeas para se levar os recén nacidos, unha cobra que mamaba dos tetos dunha vaca ou contos de burras cargadas con alforxas cheas de moedas de ouro.
Con esta cultura popular, alicerzada sobre un ensino centenario de «púlpitos e lareiras», como diría Vicente Risco, nin sequera era preciso reunirse dentro das casas. A escoita practicábase nos lavadoiros, no adro das igrexas, nas corredoiras, nas feiras. Sempre me encantaron os paisanos dos debuxos de Castelao en actitude de escoita: vellos con vellas, nenos con nenas, mulleres cos seus homes, pais e nais con fillos, animais (gatos, cabras, cans). Ese neno pobre, cheo de remendos, que escoita atento o que lle di a nena rica, rodeada de xoguetes: «A ti non che trouxeron nada os Reis, porque o teu pai é republicano, sabes?» A miúdo, as conversas comezan con «E logo?» Ese «logo» intraducíbel ao castelán, que é a antesala do silencio e abraio necesarios para comezar a escoitar.
Dos faladoiros nas traseiras da botica do seu pai, da escoita do seu tío ou das criadas, do deterse a conversar cos paisanos, naceron tamén as mellores historias de Cunqueiro. Historias que chegan ao miolo do carácter galego, «un galego que se acomoda aos climas, pero que non deixa de soñar coa pequena patria afastada, verdes campos baixo a choiva».
Á luz do candil ou ao carón do lume, é dicir, da escoita sosegada, naceron tamén as historias de Rafael Dieste, de Otero Pedrayo ou de Ánxel Fole, entre outros. Historias, no caso deste último, que falan de tesouros ocultos, de meigas, de defuntos ou de lobos, historias que comezan con frases como «velaí a meiga de Torgan, que tanta sona ten en toda a comarca... Escoita este conto!». Por non falar dos poemas de Rosalía de Castro, en que, en moitas ocasións, o eu poético cala para escoitar e reproducir os diálogos das outras persoas que aparecen e somen.
Cada vez hai menos xente que escoite. Que escoite de verdade, porque unha cousa é ouvir e outra escoitar. E é magoa, porque a verdadeira escoita, a escoita «atenta» (en terminoloxía de Simone Weil) é o mellor humus da imaxinación. É, en última instancia, o único que nos axuda a entendernos a nós mesmos, a descubrir o que se agocha nesa rexión misteriosa que é o propio corazón.