O mar é o máis profundo. Abrangue o rostro de Galicia en liñas abruptas e orelas areosas, enfrontándose a América e tendo como compañeiro de viaxe a Portugal. Ese mar que tanta riqueza ten xerado e polo que tamén se fuxiu, máis veces por necesidade que por ansia de aventuras.
Entre amigos é adoito falar da procedencia de cadaquén e podemos comprobar como, a tiro dunha ou dúas xeracións, case todos temos as raíces na Galicia rural. Así foi o crecemento acelerado das cidades nos anos 60 e 70 do século pasado, cando se intensificaron as vagas de migrantes interiores, uns para incorporárense aos continxentes da industria, traendo canda si o campo, combinando o traballo asalariado coa agricultura a tempo parcial nun fenómeno que demos en chamar rururbano e normalmente con división por xénero: a muller na casa e no eido, o home na fábrica. Outros, máis ousados, introducíronse no sector inmobiliario, acordando cos antigos propietarios urbanos e cos concellos predemocráticos o novo ensanchismo, antiurbanístico e sen ningunha aspiración estética, lonxe daquela burguesía local con afán de distinción que, sen renunciar ao negocio, foi quen de poboar os ensanches con edificios distinguidos, moitos desaparecidos para deixar sitio a esoutros fitos especulativos do desarrollismo.
Xa contra o cambio de século, como acontecera en todas as cidades do mundo, a presión demográfica converteu os centros urbanos en caixas de plusvalías fáciles que trouxeron consigo a segunda fuxida, agora da urbe aos contornos, propiciada pola universalización do coche e as infraestruturas viarias.
Con esta perspectiva podemos deducir que case todos os galegos somos profundos, aínda que o desenvolvemento trouxo consigo, quizais polo peso doloroso do pasado, o desleixo dos sinais da nosa identidade. A lingua abandónase á primeira de cambio; Encallados, a suxestiva película de Alfonso Zarauza, evidencia que en Compostela, onde se fala tanto o galego, alternámolo neglixentemente co castelán. O territorio sufriu estragos que non se empezaron a considerar ata a chegada da democracia, e que aínda hoxe permanecen como testemuños acusadores.
E falando de profundidade, e non precisamente a do mar, non conviría profundar nese alarde das enchentes, xa non para matar a fame, na promoción das mariscadas a despeito dos recursos naturais, nesa fonética forzada que tanto nos amola cando a imitan outros, ou na imaxe delituosa que domina as series televisivas? Non vaia ser que nos recoñezamos nesa falsa profundidade.