En 1982, cando comezaba a rachar a ditadura arxentina, Quino debuxou unha tira marabillosa que enfrontaba a orde democrática á barbarie. Na primeira viñeta, unha limpadora con cara de agonía enfróntase a un salón feito un desastre tras unha festa: pendurado da parede, o Guernica. Na segunda viñeta, a dilixente limpadora puxo unha escrupulosa orde, incluído o cadro. Esa versión da pintura, con sorrisos calmos, amosa unha familia a ler, observada por dúas vacas e un home entregando unha espada e unha flor.
A miña Sofía descubriu a guerra de España a través dese Guernica. «Que significa?», dixo despois de observar o orixinal de Picasso uns segundos. «En 1937, durante a guerra, Franco, con axuda de Hitler...». Interrompeume: «O dos nazis de Indiana Jones?». «Eses —seguín— prestaron avións para atacar unha vila vasca chamada Guernica». Despois de explicarlle con tanta dilixencia coma a da limpadora de Quino a importancia do Picasso na toma de conciencia internacional sobre as atrocidades da guerra española e o perigo fascista en Europa, Sofía só preguntou: «E Guernica sobreviviu?».
Que pregunta inocente máis chea de saber. Por moito que fose reconstruída, por moito que xa desaparecesen os protagonistas do bombardeo, se Guernica sobrevivise ninguén se estremecería hoxe ao observar o cadro de Picasso, nin Quino podería usalo como símbolo da esperanza que reside na memoria.
O Goberno aínda acaba de aceptar unha vella petición do concello biscaíño para que toda a vila sexa considerada «lugar de memoria histórica». Así chegou a nós o silencio. Pero a arte exerce unha memoria da que ás veces son incapaces os gobernos, temerosos de tratala como o que é: unha cicatriz que proe. Por iso é teimuda, e transcende as xeracións e os utilitarismos covardes da política.