O pasado 3 de maio Nélida Piñón cumpriu 87 anos. Faleceu en Lisboa dous anos antes, en decembro do 2022. Mais segue viva entre nós, porque mentres conservamos a memoria ninguén desaparece. Entre Río de Janeiro e Santiago de Compostela, da man da Associaçom Galega da Lingua (AGAL) lembramos o seu aniversario cunha lectura pública da súa gran novela galega: A república dos soños. Non é a primeira vez que o digo, A república dos soños (1984), historia de dous mozos galegos, Madruga e Venancio, que embarcan nos peiraos de Vigo para construír a vida no Brasil, é a crónica máis intensa (e auténtica) da gran experiencia emigrante, que marcou a lume a memoria e a historia do noso país.
Traducida ao galego no ano 2015 por María Dolores Torres París, o libro deita unha ponte poderosa entre as dúas beiras do Atlántico: a Galicia de acó e a Galicia de aló, neste caso a Galicia do Brasil, aínda que ben podería ser a República Arxentina, Uruguai, Cuba, México, Venezuela, mesmo os Estados Unidos do norte, por citar países onde a colectividade galega é especialmente numerosa, aínda que non son os únicos receptores naquel continente. Hoxe, cando tantas persoas están a facer o camiño inverso (mozos sobre todo, nalgúns casos netos dos que aló marcharon), sería útil, e seguramente emocionante, volver visitar estas páxinas.
Nélida naceu en Río. En gran medida a novela recrea se non a saga familiar, pois non deixa de ser unha obra de ficción, si o mundo dos emigrantes que aló marcharon, as aventuras e desventuras que correron, os seus soños, as súas frustracións… Con menos de dez anos os seus pais trouxérona durante un tempo a Galicia, á aldea de Borela (Cerdedo-Cotobade), á beira do río Almofrei, ao pé da Pena da Moa, paisaxes que a autora levou toda a vida dentro de si e aos que volvía sempre que podía. «Porque alí está o principio do mundo —dixo máis dunha vez—. Alí coñecín as verdadeiras raíces da miña lingua e da miña literatura».
Miña nai tiña un ou dous anos máis ca ela, e ben que a lembraba xogando xuntas na aldea, onde poñía escola o avó Mariano: unha nena que tiña vestidos e xoguetes que non tiñan as outras nenas do lugar, pois daquela xa a familia fixera unha pequena fortuna nas Américas, pero alí todas rebulían da mesma maneira, aínda non lles chegara o tempo de mocear.
Nélida lembraba as festas, as romarías, as rosquillas de azucre, a cerimonia terrible da matanza, que lle daba medo, as filloas, o xogo do peletre… A memoria é un pequeno paraíso que se axiganta co tempo. Invito aos lectores e visitar as pontes do Almofrei, a de Serrapio, a de Pedre sobre o río Lérez, que xa tanto impresionara ao Padre Sarmiento en 1754, a de San Antón, a de Parada, a de Fentáns, e da Borela… Territorios da memoria, que latexan con forza no corazón dunha das nosas grandes escritoras.