Os que nacemos ou nos criamos nas rías sabemos destas historias: os orfos do mar, compañeiros e compañeiras do colexio que, de súpeto, deixaban de vir a clase e daquela chegaba a noticia de que os seus pais desapareceran nunha marea, un naufraxio, a perda dun home a bordo, un golpe de mar, unha pantocazo que fai perder o control do barco e xa non se goberna… Lembro asistir a un funeral polo pai dun compañeiro de pupitre na aldea do Seixo, na ría de Pontevedra. Habiamos ter once ou doce anos. E lembro, sobre todo, as imaxes da familia: a nai, a avoa e catro criaturas, todas nenas, agás o noso amigo, que era o maior, todos vestidos de negro. Non recordo unha bágoa. Só unha inmensa tristeza ou resignación nos seus rostros. «Tocounos a nós», dicían. E mañá tocaralles a outros.
Agustín, Agus, que así lle diciamos os compañeiros, nunca máis volveu ao instituto. Polo menos eu non o recordo nas aulas. A súa nai e a súa avoa facían as mareas da ameixa e do berberecho, alá contra o mes de outubro, e Agus pedía permiso para non vir a clase. Tiña que axudar na casa, igual que as súas irmás. A máis pequena, que tamén estaba no enterro, había ter catro ou cinco anos. Agustín era algo máis vello ca nós. Pero nunca máis volveu a clase, xa digo. O último que soubemos del foi que marcharan a vivir para unha casa que lles deran, medio de caridade, no polígono de Mogor.
U-lo pai e o avó de Agustín? O pai perdeuse no mar, nunha marea de Canarias. Do avó contábase algo parecido. Mais de ningún dos dous apareceran os corpos, e iso dera nunha interminable serie de xestións burocráticas que tardaron unha chea de tempo en regularizar a situación da familia. De aí a casa de caridade no polígono de Mogor. A saber que sería do noso compañeiro, que nunca máis volveu ao colexio.
Estes días volve a traxedia ao mar, igual que no caso aínda recente do Pitanxo, o arrastreiro galego que afundiu nas costas de Terranova. Tanto ten que sexan galegos ou non os que alí quedaron. A patria é de todos. A patria facémola entre todos. Na miña infancia, a señora Filomena, que vendía o leite polas portas e recollía a lavadura para os porcos, en chegando o tempo das mareas do marisco deixaba na casa, a xeito de agasallo, un caldeiro de berberechos. Eu pensaba sempre na avoa do meu compañeiro de instituto, que tamén andaba ao raño, arramplando co que podía nas pedras da praia. Moito mudaron os tempos dende entón, certamente. Nin os barcos nin as tecnoloxías nin as condicións laborais son as mesmas, por máis que inxustizas e abusos siga habendo. Mais diante da traxedia do Argos Georgia non puiden deixar de pensar na historia do noso amigo Agustín, e na imaxe das irmás, a nai e a avoa diante da porta do cemiterio, todas de negro rigoroso, ollando para nós, sen deitar unha bágoa.