Anna Murià, aos seus 82 anos, dixo que non cría nas pantasmas. Pero na súa vida atopou varias: «No ho sé ben bé. Potser ja érem, l'una per a l'altra, fantasmes del passat» (no o sei exactamente. Quizáis xa éramos, unha para outra, pantasmas do pasado). Levaba décadas de silencio, deixando marchar a quen non quixo, non soubo ou non puido estar ao seu carón. E a abandonou. Pola súa parte, Elena Fortún deixou de recibir resposta ás súas cartas da que foi a súa mellor amiga, Carmen Laforet. A escritora catalana debeu atopar algo máis importante que facer que seguir lembrándose da muller que tanto a quixo e a admirou. Murià e Fortún marcharon sen facer ruído, sen reclamar o seu. Non deron o golpe no peito (na mesa, nunha mensaxe de wasap), tampouco rifaron nin reclamaron (o que era seu?). Sequera pecharon a porta e dixeron: «ímonos, entón». Pregúntome se as pantasmas que ficaron aí, no mundo das vivas, pensaron nelas despois. Botáronas en falta e foron conscientes da crueldade que houbo no seu egoísmo de deixar ir. Pregúntome se Mercè Rodoreda ou Carmen Laforet lembraron que foron pantasmas que romperon algo na vida das súas dúas amigas «estupendas».
E aquí é moi sinxelo lembrar a saga de Elena Ferrante. E, por certo, La amiga estupenda (Lumen ,2012) acaba de ser considerado o mellor libro do século XXI para o New York Times. Que curioso, non si? Con todo o que nos namoramos, o tempo que dedicamos a coidar das nosas maiores e das nosas bebés, as enfermidades que sufrimos e os tempos tan duros no ámbito laboral, resulta que a mellor novela do século que estamos a vivir é unha que trata sobre dúas amigas que, de certo xeito, tamén son pantasmas.
Hai un tempo dicíamos adeus a Shannen Doherty (Sensación de vivir, Embrujadas) con só 53 anos, vítima dunha grave enfermidade. As amizades non só se perden cando che abandonan ou deciden non estar, a morte tamén pode asaltar coma o demo no que ninguén quere pensar —moito menos se o círculo no que unha se move baila entre a trintena e a corentena—. Holly Combs, gran amiga de Shannen, que foi a súa irmá na ficción, dedícalle unhas palabras que son un oco inmenso no peito: «A miña mellor metade de 31 anos. Hai un oco no meu peito e non podo recuperar o alento. Unha parte de min está desaparecida inda que sei exactamente o que me dirías agora mesmo...». Comeza así unha publicación dunha muller que quedou «orfa» da «mellor amiga» demasiado pronto. Que fermoso irse así, deixando esa transcendencia na vida dunha persoa que gañaches permanecendo aí.
Na novela ilustrada Escritoras (Lumen, 2023) de Carmen G. De la Cueva e Ana Jaén hai un fermoso conglomerado de historia das escritoras e de como o tecido das amizades lles salvaron a vida. Ao marxe do recomendable que resulta esta obra para recoñecer os espazos que salvaron ás nosas antecesoras nos tempos da escuridade e da invisibilidade, é preciso para min rematar este texto co concepto de Virginia Woolf do «anxo do fogar», tamén chamado pantasma. Fai referencia á representación do supereu de cada muller, é dicir, o que se agarda dela como sociedade. Woolf denunciou que este rol de coidado do fogar e da familia converte a estes «anxos» en pantasmas. Semella que, dun xeito ou de outro, é o que nos toca ser.