Van alá cinco anos dende o confinamento xeral da poboación a causa da pandemia da covid-19, experiencia sen precedentes polo menos para a nosa xeración. A vivencia foi brutal.
Contabilicemos: 2,7 millóns de falecidos en América. Case dous millóns de mortos en Europa. 1,3 millóns declarados en Asia, aínda que neste caso, igual que no continente africano, as cifras expostas non son de fiar.
Dende a chamada «gripe española» no ano 1918 no se recorda un andazo desta dimensión e características. Son case sete millóns de mortos por esta causa en todo o mundo. Mortos declarados, repito. A imaxe das rúas desertas, as estacións de ferrocarril, os aeroportos, os espazos públicos sen xente é algo difícil de esquecer, igual que o heroísmo dos sanitarios que afrontaron a pandemia en circunstancias tan adversas, tan no límite. Digo heroísmo e digo ben, por máis que pareza unha expresión retórica.
Os que algunha relación tivemos con profesionais da medicina nesas datas da pandemia sabemos da súa tensión e do seu sacrificio.
E agora, cinco anos despois, volve a pregunta que xa daquela se facía: como imos saír desta? E a resposta optimista que se daba: sairemos mellores, sairemos máis reforzados, máis xenerosos, máis solidarios…
Debo recoñecer que xa entón eu non estaba nada seguro disto que nos explicaban os responsables do país.
O ser humano ten unha capacidade extraordinaria para esquecer. A memoria é selectiva, e non sempre para mellor. Ollada con perspectiva a situación, cinco anos despois daquelas traxedias, en que melloramos realmente? Os que tiñan valores solidarios séguenos tendo, podemos pensar que máis reforzados tal vez. Mais a condición humana segue sendo revirada. Lembro algunhas longas conversas con Ernesto Sábato na súa casa de Santos Lugares, en Bos Aires, e o pesimismo con que o escritor describía a situación.
Había pouco que viña de rematar a redacción do informe Nunca más (1984) sobre a ditadura militar na Arxentina e os crimes da represión no seu país.
—Que podemos deprender destas experiencias?, preguntaba eu.
—Nada, respondía. En dúas xeracións todo ficará esvaído na memoria. Nin sequera será un mal soño.
Certamente a memoria humana é selectiva, e se se cerran mal as feridas, ou quedan a medio cerrar, o tempo non as cura, seguen supurando. Moitos dos nosos comportamentos sociais hai que explicalos así.
A pandemia do covid-19, que explotou en todos os rincones do planeta, foi unha experiencia terrible.
A marca social (a cicatriz) está aí. Mais non quero deixar sen citar un comentario que escoitei estes días sobre a aprendizaxe da experiencia. Alguén respostou: «Deprendemos a valorar as cousas pequenas».
Esas cousas de cada día que parece que non contan e que son as que lle dan sentido á vida: un sorriso, a caricia da persoa que amamos ou simplemente a súa mirada, a luz do sol cada mañá, o canto dos paxaros, a visita dos avós, a brincadeira dos netos, ás veces simplemente unha voz amiga na radio…
As pequenas cousas.