A construción da autonomía: un país que xurdiu da nada

A angustia pola carencia de medios durante os preliminares da autonomía galega é patente nesta reflexión do seu primeiro presidente, Gerardo Fernández Albor, nun libro editado no seu momento polo Parlamento para celebrar o seu trinta aniversario: «O noso primeiro ano de Goberno foi unha auténtica travesía do deserto, cunha Administración autonómica raquítica. O orzamento anual era de 320 millóns de pesetas, e só o capítulo de persoal xa consumía 216. Tiñamos uns 2.700 funcionarios transferidos, dos cales 2.000 eran sanitarios locais [a sanidade xeral tardaría nove anos en ser transferida]. Logo dispoñiamos dun crédito adicional por importe duns 1.100 millóns, cuxo destino estaba totalmente condicionado pola Administración central. Tanto en competencias como en estruturas e medios, empezamos moi por debaixo de Cataluña e o País Vasco, e mesmo tamén por debaixo doutros entes preautonómicos sen peso histórico».

Así lembraba Albor o primeiro ano da autonomía. Eran os fráxiles cimentos dunha estrutura administrativa que empezou sendo moi raquítica e que a partir dos primeiros anos oitenta iría alimentándose progresivamente con sucesivas competencias transferidas polo Estado. Pero naquela primeira lexislatura fóronse fraguando as bases que servirían para construír un país que buscaba o autogoberno cunha administración inexistente.

De apenas tres millares de funcionarios pasouse a dar traballo a cerca de cen mil, se se inclúe ao persoal universitario. Daqueles recursos económicos que non chegaban aos dez millóns de euros no primeiro orzamento aprobado pola Xunta pasouse a xestionar un presuposto de máis de 11.600 millóns (o dato para este 2021).

O músculo administrativo galego foise facendo progresivamente, con sucesivas descargas de alta voltaxe que teñen na transferencia da educación e da sanidade o seu cume, pois eses dous ámbitos supoñen boa parte do persoal autonómico e consumen gran parte dos recursos económicos. Pese a que a autonomía nace «sin el calor popular», como lembra Ramón Villares na súa Historia de Galicia, un dos máis grandes impulsos á creación da Administración autonómica prodúcese ao ano seguinte da aprobación do Estatuto. Así, en 1982 o Estado delegou na Xunta vinte áreas administrativas, a maior cesión da historia, que tivo continuidade nos tres anos seguintes. A maior parte da xestión da educación pública xa se traspasou nese ano, co obxectivo de darlle a Galicia a oportunidade, entre outras cousas, de empezar a escolarizar en galego a primeira xeración de estudantes. As competencias en educación completáronse en 1987 coa cesión da formación profesional e das universidades, de forma que a Xunta tiña baixo a súa xestión todos os ciclos formativos e case todos os funcionarios do sector educativo.

Durante os anos oitenta, Galicia recibiu 85 áreas administrativas, máis da metade das competencias que asumiu nos anos sucesivos. Pese a que o Estatuto permite aínda o crecemento da Administración autonómica en certos asuntos, a comunidade non recibiu nin unha soa área administrativa dende o ano 2008. Podería dicirse, polo tanto, que o proceso de crecemento do Goberno autónomo está paralizado dende entón. A proba está en que Cataluña (con 189 competencias transferidas) e incluso Andalucía (155) superan a Galicia (154) na asunción de áreas competenciais, excluíndo ao País Vasco e Navarra polo seu réxime foral especial, que lles dá unha ampla marxe de xestión en asuntos fiscais. Pese a isto, Galicia é a terceira comunidade en número de competencias asumidas.

O segundo gran impulso ao autogoberno foi o traspaso da sanidade en 1990, o que supuxo a xestión dunha das áreas que consumen máis presuposto.

Galicia é unha das poucas comunidades que non reformou o seu Estatuto no período de goberno de Rodríguez Zapatero, cando se aprobaron nas Cortes boa parte destas adaptacións das normas autonómicas á nova realidade. E parece que tampouco nesta lexislatura se afrontará este reto de mellorar a norma superior que determina o funcionamento do autogoberno de Galicia.