Baixo a poderosa luz do mediodía, nunha deslumbrante e ardente xornada de agosto. Polo camiño dos penedos prateados, aló no alto onde a nosa pobreza casaba tan ben coa aridez da terra, coa aspereza da serra. E despois, xa cando descendiamos para o val, entón tomabamos un descanso para beber e lavarnos a cara na auga de frescura mineral da fonte dos Loureiros, ao lado da vella ponte de pedra vestida de mofo seco. Á súa melodiosa beira, naquela soidade sagrada, desdeñabamos os poderes do mundo cando nos descalzabamos e introduciamos os pés na corrente para limpar o po acumulado logo de andar polas antigas pasantías dos animais.
Entre os grises e solitarios outeiros cubertos de liques, pensabas: aquí aniñaban as aves rapaces e durmían os raposos. E nós seguiamos o seus rastros polos peidos de lobo que se agochaban entre a herba cativa nas marxes dos sendeiros. Aquelas bólas brancas cravadas na terra que nós, ao contrario que José, o Fenómeno da Pobra, bautizamos coma Fume do Inferno. Porque cando as rebentabamos expelían un gas que se parecía ao xofre do demo. Escalando aquelas sendas, onde reinaba o frío vento do norte, sufrían os nosos beizos porque sentían nostalxia dos teus bicos, meu vello e moribundo amor. Aqueles vieiros sombríos, que nos conducían cara á nosa aldea, atravesaban barrancos de escuro e húmido barro onde sempre sobrevivía verde a carriza.
Iso tivo lugar moito antes de que os carros de vacas avanzasen cara ás Estivadas, un anaco de senda máis arriba das Revoltiñas. Aló por enriba, nun curruncho da ladeira onde, naqueles tempos idos, os teus devanceiros cultivaban o trigo e o centeo. Aínda máis aló, onde os eixos dos carros renxían cando iades buscar batume a uns piñeirais herdados e situados por encima da fonte do Vilar. Aló era onde nacía o manancial que apagaba a sede de Trebonzos, a veciña aldea onde, prezados compañeiros, nós sabiamos que moraban guapas rapazas que recendían a flores salvaxes, pero tamén rexos mozos sen dentes que, cando baixaban ao litoral, se transformaban en coraxudos e intrépidos mariñeiros.
Mariñeiros aos que nos ollos só se lles vían os temporais dos outonos e invernos. Eles descoñecían as primaveras e veráns en terra firme. Mariñeiros que, coma nós facíamos cos peidos dos lobos, sabían guiarse por ceos sen estrelas, ceos por onde se escoraban as noites por babor ou por estribor, mentres os arroaces lambían a escuma das cristas das ondas que formaban os ventos das amuras.
Aqueles bravos veciños, coas mans adornadas de calos producidos polas ribelas dos antigos arados de pau, só frecuentaban as praias de Agüeiros e Area Basta, onde ían turrar polos cabos dos aparellos. Mais que dos áridos, eles eran curmáns dos lodos que se arremuiñaban entre os cons do Naranxo e Neixón nas noites nas que o vento do sur rechinaba entre as velas dos barcos. Cando as naves regresaban a porto pola bocana da ría, deixando por estribor a illa de Sálvora, eles xa escoitaban polas buguinas a melodía da fonte do Vilar, que descendía con ritmo frenético pola corredoira sombría de Trebonzos camiño de Agüeiros e de Ferreiros, alí onde na de Luisito alimentaban con caña de herbas os soños soñados nas longas e solitarias travesías alén dos nosos mansos mares.
Entre marea e marea, mentres tanto algunhas das mozas fuxiron da aldea: Esperanza, a dos Yáñez, foi para Boiro a servir na casa de doña Evarista, a muller do doutor don Pepe Santos, logo casou en Abanqueiro. Tamén marchou a China, a da voz afrautada, que maridou en Escarabote. Esta, xa vella e apenada, volveu: non podía vivir sen a auga cantareira da fonte do Vilar, da que sempre estivo namorada.
Cando pasamos polo nacemento do manancial, meus prezados compañeiros, aínda escoitamos as pisadas dos nosos devanceiros, que, coas eixadas ao lombo, ían cargar un carro de batume para adestrar as vacas intanxibles, invisibles.